İran’da geçtiğimiz Perşembe günü (28 Aralık) başlayan hükümet karşıtı gösteriler, 31 Aralık itibariyle sürüyor. Ülkenin ikinci büyük şehri Meşhed’de başlayan gösteriler, Kirmanşah, İsfahan, Tahran, Tebriz, Raşt, Hamadan, Zencan, Hürremabad ve Kum şehirlerine de sıçradı. Ülke genelinde en az 12 şehirde sokak protestoları devam ediyor. Protestocuların sayıları bazı şehirlerde on binlerce kişiyi bulmuş durumda. Protestocular sosyal medyadan örgütleniyor. Hükümet ise internet sansürü ile protestoları bitirmeye çalışıyor. İran'da sokağa çıkan halkın sosyal medyayı etkin bir araç olarak kullanmasına hükümet yasak getirdi. Protestocuların organize olmak için kullandığı Telegram ve Instagram ülke çapında engellendi.
Yüksek işsizlik oranı, enflasyon ve yolsuzlukları protesto etmek için başlayan eylemler, çoktan rejim karşıtı gösterilere dönüşmüş durumda ve engellemelere rağmen büyüyor. Ekonomik koşullar gibi, protesto edilen başka bir konu ise İran’ın dış politikası. Kamu bütçesinin Suriye, Yemen ve Irak’taki çatışmalar için kullanılması protestocuları rahatsız ediyor. 2009’daki İran seçimlerinden sonra, seçimlere hile karıştığı gerekçesiyle başlayan “İran Yeşil Hareketi” adıyla bilinen gösterilerden bu yana yaşanan en büyük toplumsal protestolar yaşanıyor. Alman Bild Gazetesi muhabiri Angelique Geray’a konuşan bir gösterici birkaç güne kadar milyonlarca insanın sokaklarda olacağını iddia ediyor. “Ölüm veya özgürlük”, “Filistin’i boşver, bizi düşün”, “Diktatöre ölüm” ve “Ruhani’ye ölüm” sloganları atılıyor. Öte yandan, gösterilerin üçüncü gününde (30 Aralık) rejim yanlısı insanlar da sokaklara çıkmaya başladı. Tahran da 2000 kişilik hükümet yanlısı grubun sokaklara çıktığı iddia ediliyor. Cumhurbaşkanı Hassan Rouhani'nin kültür danışmanı Hesamoddin Ashena, geçtiğimiz günlerde böyle bir ayaklanmanın olabileceğini işaret ederek, "Ülke işsizlik, yüksek fiyatlar, yolsuzluk, su eksikliği, sosyal boşluk, bütçenin dengesiz dağılımı gibi ciddi zorluklarla karşı karşıyadır" demişti. İran sokaklarında rejim değişikliği talebiyle “İslam Cumhuriyetine Hayır” sesleri yükselirken, hükümet, sokak protestolarını “yasa dışı” ilan etti, ancak göstericiler yeni örgütlenme kanalları ile taleplerini hem sokaktaki on binlere hem de dünya kamuoyuna duyurmak için yöntemler arıyor. İran uzun zamandır çeşitli internet yasakları uyguluyor, ancak yurttaşlar da bu yasakları aşmak için yollar arama peşinde.

İran’da İnternet Sansürü

Kullanıcıların örgütlenme aracının ismine işaret ederek “Twitter Devrimi” olarak da adlandırılan “İran Yeşil Hareketi”nde olduğu gibi İran’da şu an büyüyen sokak örgütlenmenin temel araçlarından biri de sosyal medya. İran yönetimi, 13 Haziran 2009’da seçim sonuçları açıklandığında internet erişimini 45 dakika süresince tamamen engellemiş, sonrasında ise özellikle sosyal medyaya erişimi kademeli olarak açmıştı. Sokak çatışmalarının şiddetlendiği zamanlarda Facebook, YouTube gibi sosyal medya sitelerine, haber sitelerine erişim kesilmiş; halkın bu sitelere erişmek için kullandığı Proxy sunucuların birçoğuna da engellemeler gelmişti. Ancak birçok İranlı, sosyal medya engellerini aşmak için birtakım yöntemler kullanıyor. 2013 tarihli bir araştırmaya göre, İran halkının %61’den fazlasının internete erişimi var. Ancak 2013 itibariyle YouTube, Facebook, Twitter, GooglePlus gibi sitelerin de aralarında olduğu, Dünya’nın en çok erişim alan 500 sitesinin yarısından fazlasına erişim İran yönetimi tarafından engellenmiş durumda. İran yönetimi, sadece Iran e-posta servislerinin kullanımına izin veriyor. Gmail, Yahoo, Yandex gibi popüler e-posta servisleri, VPN ve HTTPS ile şifreleme ve dış kaynaklar tarafından geliştirilen yazılımları kullanmak yasak.

İran Sosyal Hareketlerinde Sosyal Medya

Yaklaşık 1 yıl önce, Ocak 2016’da Batılı ülkelerle vardığı nükleer anlaşmadan sonra üzerindeki uluslararası ekonomik yaptırımlar kaldırılan İran'da, YouTube'a erişim açılmış ve Twitter yasağı da "kısmen" kaldırılmıştı. Yurtdışındaki yayınlar için İran’dan haberleri duyuran İranlı gazeteci – Mimarlık öğrencisi Alborz Habibi, twitter üzerinden "Yaptırımsız İran'dan attığım ilk tweet. Ayrıca sansürü aşmak için VPN kullanmadan attığı ilk tweet" yazmış, ancak The National editörü Arthur MacMillan’ın, engelin tamamen kaldırılmadığını ifade etmesi üzerine, Habibi de “Bu gece fark ettik ki, sansür kısmen kaldırılmış” diyerek düzeltmişti. İran’da birçok ağa erişim ise hala engelleniyor. Ancak, devlet tarafından engellenen sitelere girilebilmesini sağlayan VPN (Virtual Private Network) kullanımı İran’da (onun da engellenmeye çalışılmasına rağmen) oldukça yaygın ve özellikle gençlerin yasaklı sosyal medya sitelerinde hesapları var. Bu hafta başlayan protestolarda, 2009’da olduğu gibi yine Twitter ve Youtube popüler araçlardan ikisi. Zencan, Hürremabad (Khorramabad) ve Ahvaz’da kaydedildiği iddia edilen ve sosyal medya üzerinden yayılan onlarca videoda binlerce kişinin yürüdüğü görülüyor. Dorud bölgesinde ise birçok kişinin polis tarafından vurularak öldürüldüğü söyleniyor. Resmi kurumların neredeyse tamamen sakladığı bilgiler, ülke içindeki seyahat yasakları ile birleştiğinde, bilgi kaynaklarına ulaşarak haberleri doğrulamak oldukça zorlaşıyor. Bir AFP muhabiri, 30 Aralık gecesi, hükümetin özellikle Tahran’dan mobil cihazlardan internet erişimini kestiğini iddia etti. İslam Mezheplerini Yakınlaştırma Kurumu genel sekreteri Ayetullah Muhsin Eraki, İran'da muhafazakar bir haber ajansına verdiği demeçte, "Düşman, fitne körüklemek ve yeni bir alan oluşturmak için ekonomik sorunları ve sosyal medyayı kullanıyor" diyerek sosyal medyayı suçladı.

İnternet erişimi kesildi

31 Aralık öğleden sonra ise İran genelinde tüm mobil cihazlardan internet erişimi kesildi. Bu kesilmeyi, İranlı yöneticiler "barışı tekrar inşa etmek" olarak gerekçelendirilirken, engellemenin 2 protestocunun polis tarafından öldürülmesinin hemen ardından yapıldığı söyleniyor. İran içişleri bakanı Abdolreza Rahmani-Fazıl yetkililerin "şiddet, korku ve terörün yayılmasına" tepki vereceğini söyledi.

Twitter'dan toplanma çağrıları yağıyor

Sosyal medyada onlarca hesaptan 31 Aralık tarihli protestolar için toplanma çağrıları yapılıyor.

Telegram'a erişim tamamen engellendi

İran Haberleşme Bakanı Muhammed Cevad-Azari Jahromi, ülkedeki en popüler sosyal medya aracı Telegram’ı göstericileri “silahlı ayaklanmaya teşvik etmeye aracılık ettiği” gerekçesiyle suçladı ve twitter üzerinden Telegram yöneticisi Pavel Durov’dan bu konudaki kanalları engellemesini istedi. Telegram, üyeleri belli kapalı gruplar dışında, herkese açık ve üye olmadan da takip edilebilen, tek yönlü yayına izin veren “kanal” teknolojisini destekliyor. Telegram yöneticisi Durov, politik yönelimi ne olursa olsun Telegram’da şiddet çağrılarına izin vermeyeceklerini ifade ederek, doğrulanması halinde bu kanalların kapatılacağını duyurdu. [caption id="attachment_10274" align="aligncenter" width="870"] Durov’un açıklamasından bir süre sonra AmadNews kanalında, silahlanmaya ve devlet kurumlarına yönelik şiddet eylemlerine teşvik edildiğine dair mesajların olduğunun doğrulanması ile bu kanal Telegram sisteminden tamemen silindi.[/caption] Durov, AmadNews'i "şiddet çağrısı" gerekçesiyle kapattı ve şiddet çağrısı olan kanallara izin vermeyeceklerini açıkladı, ancak barışçıl protesto kanallarına dokunmayacaklarını yazdı. Kapatılan AmadNews yöneticileri ise, şiddet çağrısı kuralını çiğnedikleri için kapatma kararını saygıyla karşıladıklarını ifade etti. Öte yandan İran için "haber vermek ve barışçıl protesto çağrıları yapmak" için açılmış ve üye sayısı 900 bini bulan birkaç Telegram kanalı var. İran yönetimi bu kanalların da kapatılmasını istiyor. Durov Twitter'da şunları yazdı: "İranlı yetkililer, diğer barışçıl protesto kanallarını kapatmayı açıkça reddetmemizin ardından İranlıların Telegram'a erişimini engelliyor" Durov'un şiddet çağrısı içermeyen kanalları kapatmayacağını ifade etmesi üzerine, İranlı yöneticiler, Telegram'a erişimi tamamen engelledi. "Telegram kanalları"nın aksine, Kapalı Telegram gruplarında konuşmalar şifreli olarak iletildiği için gruba üye olmayanlar içeriklerine erişemiyor.

Instagram da engelli

Telegram dışında engellenen araçlardan birisi de Instagram. İran sokaklarından haberler aktaran AmadNews'i Instagram'da 150 binden fazla kişi takip ediyor. Facebook'un sahibi olduğu Instagram uygulaması hakkındaki yasaklamaya, henüz Facebook'tan yanıt gelmedi.  Facebook, 2009'daki Yeşil Devrim Hareketi sırasında İran'da yasaklanmıştı.

Protestolar devam ediyor, iki kişi öldü, çok sayıda gözaltı var

Pazar günü öğleden sonra başlayan yürüyüş polisin sert müdahalesine rağmen yer yer devam ediyor. Cumartesi gecesi olan yürüyüşte, en az 2 kişinin öldüğü ve gösteriler başladığından beri yüz otuzdan fazla kişinin tutuklandığı bildirildi. Yetkililer, ölümleri kabul etti, ancak polis ve güvenlik güçlerinin halka ateş açmadığını iddia ettiler. İran Devlet televizyonu, bazı protestocuların, İran'ın 1979 İslam Devrimi'nden hemen önce sürgüne kaçan ve daha sonra hayatını kaybeden ABD destekli Şah'ın destekçileri olduğunu söyledi.
Muhabir:  Onur Metin  @metinbelgesi