Aşılar işe yarıyor mu? Kısırlık mı yapıyor?
Aşıdan mı korkalım, virüsten mi?
Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu
TTB Pandemi Çalışma Grubu
COVID-19 pandemisi alfa, delta gibi değişen varyant isimleriyle maalesef dünyada eskisinden daha hızlı devam etmektedir. Şu ana kadar dünyada doğrulanmış vaka sayısı 212 milyona yaklaşmış, ölüm sayısı da 4.5 milyona yakındır. Ölüm oranı (vaka ölüm hızı) %2.2’yi geçmektedir. Ülkemizde ise doğrulanmış vaka sayısının 6.2 milyon, ölüm sayısının da 54 bini geçtiği bildirilmiştir.
Çevremizdeki ülkelerdeki olgu sayıları da alarm vermektedir. Örneğin Iran, daha önceki yükselişleri çok geride bırakan yeni bir dalganın içindedir. ABD ve Hindistan'dan sonra son 28 günlük olgu sayısında 3. sırada, nüfus orantılı düşünülürse 1. olabilir. İran üzerinden sınırımıza gelen Afganların kayıtları ve COVID-19 taramaları da çok önemli olacaktır. Aşılanma oranları da İran'da oldukça düşük, Afganistan'da yok gibi görünmektedir. Ülkemizde göreceğimiz yeni yükselişlerde bu durumun da etkisi olacaktır.
Grafik. 27 Ağustos 2021’de Dünyadaki kayıtlı olgu, ölüm ve aşılanma sayılarındaki değişimler (yukarıdan aşağıya, sırayla). Sağ taraftaki (2.) grafikte İran’ın olgu ve ölüm sayısı verilerinin dünyaya göre çok daha dik bir yükselişte olduğu dikkat çekmektedir. 3. Grafikte ülkemizde de resmen bildirilen olgu ve ölüm sayılarının ciddi bir yükseliş evresinde olduğu izlenmektedir.
Dünya:
Türkiye:
Dünyada 5 milyarı aşan, ülkemizde 100 milyona yaklaşan aşılama yapılmıştır. Gelişmiş endüstriyel ülkelerde mRNA aşıları, bizim de içinde olduğumuz gelişmekte olan ülkelerde geleneksel (atenüe) aşılar daha fazla uygulanmıştır. 5 milyar aşı içinde bildirilen sadece tek-tük ve önemsiz yan etki var. Özetle aşılar güvenli ve etkilidir. Diğer tarafta ise daha başlangıçta (tanı konduğu anda) %2'yi aşan, yaşlılarda %6'nın üzerinde, KOAH'lı, veya diyabetli, veya hipertansiflerde -20'lerde ölüm oranı bulunmaktadır. Kişinin yaşı ve ek hastalık varlığı ile ölüm oranları yükselmektedir.
· Halk Sağlığı Uzmanları Derneği’nin verilerine göre ülkemizde 01 Temmuz 2021 tarihinden itibaren sınırlamaların kaldırılması ve araya giren Kurban bayramı tatili sonrasında vaka sayıları ve ölüm sayılarında artış yaşanmıştır. Temmuz 2021 sonunda ülkemiz nüfusunun %67’si çok yüksek, %23’ü de yüksek riskli illerde yaşamaktadır.
· Şanlıurfa’da Ağustos 2021 ortasında aldığımız bilgilere göre, yoğun bakımda tedavisi devam eden 158 hastanın 104’ü aşısız, 48’i tek doz, 6’sı ise (Sinovac ağırlıklı olmak üzere) aşılı hastalardır. Ölen hastalar içinde tam aşılı olmaması dikkat çekmektedir. Ülkemizin değişik illerinden, farklı köşelerinden gelen veriler de aynı yönü göstermektedir. Özellikle iki doz mRNA aşısı (Biontech) tamamlamış olan kişilere yoğun bakımlarda rastlanmamaktadır ve ölümler içinde de bulunmamaktadır.
· Ülkemizde illere göre hastalık sıklığı ile en az bir doz aşılama hızı arasında negatif bir ilişki bulunmaktadır. Yani aşılama hızının düşük olduğu illerde hasta ve ölüm sayıları daha yüksektir (Şanlıurfa’ya ilişkin bilgiler aşağıdaki şekilde)
· CDC ve WHO gibi bilimsel araştırmalara dayanarak bilgilendirme yapmak durumunda olan kuruluşların resmi web sitelerinde, büyük sayıda yapılmış olan aşı uygulaması sonrasında ancak az sayıda ve önemsiz yan etkiler görüldüğü net olarak belirtilmektedir.
· Gebelerde, çocuklarda, KOAH gibi bazı hastalıkları olanlarda aşıların olumsuz yan etkileri bulunmamakta, aksine, özellikle kronik hastalık durumunda ve yaşlılarda COVID-19 nedeniyle ölüm oranı yüksek olduğundan aşının yararı çok daha önemli ve yaşam kurtarıcıdır.
· Toplumsal bağışıklık düzeyi için tüm yaş, cinsiyet, hastalık gruplarında %80-85 oranında bağışıklama gerçekleşmesi gerekir. COVID-19 aşılama hızını artırmak için topluma yönelik bir bilgilendirme ve kampanya yürütülmesi önerilir.
· 27 Temmuz 2021’den bu yana ülkemiz “çok yüksek risk” seviyesindedir. Haziran 2021’de %2,2-2,7 arasında değişen test pozitifliği oranı 15 Temmuz’da %3,14’e; 4 Ağustos’ta ,23’e yükselmiştir.
· Hastanelerde, Yoğun Bakımlarda yatan ve yaşamını kaybetmiş hastalarımızın kimlik bilgilerini vermeden net ve ayrıntılı bir dökümü açıkça ortaya konduğunda aşıların etkileri daha belirgin şekilde ortaya çıkacaktır. Devlet, Bakanlık kaynakları bu konuda duyarlı olmalı, katılımcı şekilde bu bilgileri açıklamalıdır.
· Son haftalarda yaşamını kaybeden sağlık çalışanları tamamen sadece aşısız veya yarım aşılı gruptadır. Pandeminin ilk dönemlerinde 500’e yakın sağlıkçı kaybedilirken aşılanmalrın etkin şekilde yapılmasıyla ölümler neredeyse sıfırlanmıştır.
· TTB, il tabip odalarının, uzmanlık derneklerinin yayınları ve web sitelerinde, açıklamalarında bu konuyla ilişkili bilgiler parçalı şekilde bulunabilmektedir. İdeal olan, devlet organlarının sivil toplum kuruluşları, meslek örgütleri ile birlikte bu çalışmaları yürütmesidir.
Yeni varyantlar geliyor mu?
Evet, maalesef.
Ülkemizin farklı illerinde genom sekans analizlerinde önceki varyantlara uymayan, yani diğer bir deyişle “tanımlanamayan” yeni bir mutasyon görülmeye başladığını söyledi. Bu tür analiz sonuçları son günlerde yüzde 40’lara kadar yükselmiştir. Bu durum İzmir Tabip Odası tarafından bildirilmiş olsa da çok farklı bölgelerden, örneğin Rize’den de benzer bilgiler gelmektedir.
Aşı yan etkileri:
Baştan söyleyelim, %50 kadar hastada aşı yan etkileri bildirilmektedir (Plasebo grubunda ). Bu etkiler ilk 24 saat içinde belirgin olan, bazen 38 dereceyi aşan ateş, halsizlik, kas ağrılarıdır. Tüm bunlara ‘Grip Benzeri Hastalık’ denmektedir. Geniş çalışmalarda milyonlarca aşı uygulaması sonrasında 6 olguda ölümün kaydedildiği, fakat bunların ayrıntılı değerlendirmeler sonrasında hastaların önceden var olan kalp hastalığı gibi durumlarına bağlı olduğu netleşmiştir. Sonuçta özetle aşıya bağlanan ölüm yoktur. Kısırlık ortaya çıkması da hiç belgelenememiş, kanıtlanamamıştır.
65 yaş üzeri olgularda %90’lara kadar enjeksiyon yerinde ağrı olmaktadır, ancak yaşlı olgularda şiddetli yan etki daha azdır, bunun da nedeni bağışıklık sisteminin yanıt verme kapasitesinin düşmüş olmasıdır.
· Gebelerde, çocuklarda, KOAH gibi bazı hastalıkları olanlarda aşıların olumsuz yan etkileri bulunmamakta, aksine, özellikle kronik hastalık durumunda ve yaşlılarda COVID-19 nedeniyle ölüm oranı yüksek olduğundan aşının yararı çok daha önemli ve yaşam kurtarıcıdır.
Aşı yan etkilerine karşı genel öneriler:
- Günlük yapmanız gereken aktivitede bir değişiklik yapmayın.
- Duş alma, denize girme, yediğiniz yiyecekler, aspirin kullanma vb ile aşı yan etkilerinin bir ilgisi yoktur.
- Aynı tip aşının ikinci dozunu aldıysanız daha şiddetli yan etkiler olabilir.
1. Aşının yapıldığı yerdeki ağrı ve rahatsızlığı azaltmak için
- Bölgeye temiz, soğuk ve ıslak bir bez uygulayın. Şiddetli durumlarda bez içine buz da konabilir, 20 dakika uygulama sonrası aynı süre kadar ara verilmelidir.
- Kolunuzu kullanmanızda sakınca yoktur, kullanın.
2. Ateş ile ilişkili rahatsızlığı azaltmak için
- Bol sıvı tüketin. Su, çay, limonata, meyve suyu vb arasında önemli bir fark yoktur.
- Hafif, ince giyinin, ortamı havalandırın. Güneşte kalmayın.
Ne zaman hekime/hastaneye başvurmalıyız?
Günlük olağan aktivitenizi sürdürmenizi engelleyen şiddetli ateş, halsizlik vücut ağrıları, şiddetli allerji bulguları varsa, yakınmalarınız 1-2 günü aştıysa kontrolden geçmelisiniz. Aşının yeni yapıldığı dönemde henüz virüse karşı koruyuculuk sağlanmadığından aşı yan etkileri değil, COVID-19’a yakalandığınız için bu yakınmalar ortaya çıkmış olabilir. Bu durumda da virüs testi yani PCR’den çok tam kan sayımı, CRP gibi enflamasyon belirteçleri durumunuzu ortaya koyacaktır. Eğer öksürük, nefes darlığı gibi yakınma ve bulgular varsa akciğer tomografisi çekilecektir.
Okuma önerileri:
https://hasuder.org.tr/covid-19-pandemisinde-guncel-durum-ve-bagisiklama/
Han X, Xu P, Ye Q. Analysis of COVID-19 vaccines: Types, thoughts, and application. J Clin Lab Anal. 2021 Aug 15:e23937. doi: 10.1002/jcla.23937.
Motamedi H, Ari MM, Dashtbin S, et al. An update review of globally reported SARS-CoV-2 vaccines in preclinical and clinical stages. Int Immunopharmacol. 2021;96:107763. doi:10.1016/j.intimp.2021.107763
Schmuhl NB, Mooney KE, Zhang X, Cooney LG, Conway JH, LoConte NK. No association between HPV vaccination and infertility in U.S. females 18-33 years old. Vaccine. 2020 May 19;38(24):4038-4043. doi: 10.1016/j.vaccine.2020.03.035.