Haber: Berfin Şengil
Dört yılda bir uluslararası olarak gerçekleştirilen bir etkinlik olan Olimpiyat Oyunları, bu yıl Fransa’nın başkenti Paris’te gerçekleştiriliyor. 26 Temmuz’daki açılış töreniyle başlayan ve 11 Ağustos’a kadar sürecek Paris 2024 Olimpiyat Oyunları, 206 ülkeden 10 bin 714 sporcuya ev sahipliği yapıyor. 32 branş ve 48 dalda toplam 329 altın madalya için mücadele edilen Paris 2024 Olimpiyatları’nın tarihi ise MÖ 8. yüzyıla dek uzanıyor.
Antik Dönemden Modern Zamanlara Olimpiyatlar
Yaz ve Kış Olimpiyatları olarak ayrılan Olimpiyat Oyunları ya da en bilinen adıyla Olimpiyatlar, ilk olarak Olimpiya’da düzenlenen antik oyunlara dayanıyor. Ancak modern oyunlar olarak bakıldığında ilk olimpiyat, 1896 yılının 6-15 Nisan tarihleri arasında Yunanistan’ın başkenti Atina’da gerçekleştirildi.
14 ülkeden 241 sporcunun katıldığı I. Olimpiyat Oyunları, sporcuların 9 dalda ve 43 yarışta karşılaşmalarına tanıklık etti. Bu aynı zamanda 9 gün sürmesi nedeniyle en kısa süreli olimpiyatlar arasında yer aldı.
İlk Olimpiyat Ne Zaman Düzenlendi?
İlk olarak nerede ve ne zaman başladığı tam olarak bilinmeyen Antik Olimpiyatlar’ın, Olimpia kralı ve Peloponnisos’a adını veren Pelops'a kurbanların sunulduğu süre boyunca düzenlenen oyunlar olduğu ve olimpiyatların başlangıcı kabul edilebileceği de ifade edilir.
Çeşitli rivayetler ve mitosların arasında en kabul gören bilgilerden biri ise tanrıların yaşadığına inanılan Olimpos Dağı’nda düzenlenen oyunların, bu dağdan dolayı "olimpiyatlar" adını aldığıdır.
Olimpiyatların, Antik Yunanistan'ın iki büyük dinsel töreninden biri olduğu da yaygın bir rivayettir.
Modern Olimpiyatlar Nasıl Ortaya Çıktı?
Baron Pierre de Coubertin, spor eğitimlerini güçlendirmenin, savaşların önüne geçebileceği düşüncesiyle Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC)'ni 1894’te kuruldu. Böylelikle ilk modern olimpiyatlar da 1896 yılında Atina’da başladı.
Olimpiyatların kaç yılda bir yapılacağı ise belirlenemezken; ikinci oyunlar uluslararası bir kimlik kazandırma amacıyla 1900 yılında Paris Exposition’da, üçüncü oyunlar ise 1904 yılında St. Louis, ABD'de gerçekleştirildi. Paris’teki oyunların en önemli noktası ise tenis dalında kadın sporcuların da olması ve kadınların yer aldığı ilk olimpiyatlar olmasıydı.
Antik dönemde yalnızca koşular yapılırken, 1896 Yaz Olimpiyatları ile birlikte farklı dallar eklenip çıkarılmaya başladı. İlk modern olimpiyatta yer alan halter ve güreş çıkarılıp, programa 13 dalda oyunlar eklendi.
1906 yılında, 10. yıl dolayısıyla yapılan "ara olimpiyatlar" ise resmi bir nitelikten uzaktı.
Yaz ve kış olarak ayrılan oyunların, kış bölümü ise ilk kez 1924 yılında gerçekleştirildi.
1916 Berlin Olimpiyatları, I. Dünya Savaşı nedeniyle; 1940 Tokyo ve 1944 Londra oyunları ise II. Dünya Savaşı’ndan dolayı yapılamadı. 1992’de bu oyunlar birleştirildi; böylelikle olimpiyatlar ilk kez 2 yılda bir düzenlendi.
Olimpiyat Halkaları Neyi Temsil Ediyor?
İç içe geçmiş 5 farklı renkteki halkadan oluşan olimpiyat sembolü, 5 kıtayı simgeliyor. Temsil edildikleri üzere Amerika, Afrika, Asya, Avustralya ve Avrupa’nın yer aldığı ilk olimpiyat ise 1912 Yaz Olimpiyatları oldu.
Ülke bayraklarındaki renklere paralel olarak hazırlanan bu halkalardan oluşan olimpiyat bayrağı, 1914’te kabul edildi ve 1916 yılından itibaren kullanılması kararlaştırılsa da I. Dünya Savaşı’ndan dolayı iptal edilen oyunlar dolayısıyla ilk olarak 1920 Yaz Olimpiyatları’nda kullanıldı.
Olimpiyat Ateşi Neden Yakılır?
Açılış töreninde yakılıp kapanışa kadar söndürülmeyen Olimpiyat Ateşi, antik dönemden beri süregelen bir gelenek. Bu ateş, o günden bugüne Yunanistan’ın Olimpos Dağı’nda, mercek yardımıyla güneş ışığından elde ediliyor.
Olimpiyat meşalesi, olimpiyatların yapılacağı yere kadar her ülkeyi dolaştırılıyor ve ateş, açılış töreninde bu meşale ile yakılıyor.
İlk Olimpiyat Ateşi ise açılışını Adolf Hitler’in yaptığı 1936 Yaz Olimpiyatları’nda yakıldı. Bu oyunlar, aynı zamanda televizyonda yayınlanan ilk olimpiyattı.
Meşaleyi yakan ilk kadın atlet ise 1968'deki Meksiko Olimpiyatları'nda Norma Basilio oldu.
Olimpiyatlar Neden Dört Yılda Bir Yapılıyor?
Olimpiyatların, antik dönemden beri 4 yılda bir yapılmasının nedeni olarak, bazı kaynaklar Venüs’ün dört yılda bir gökyüzünde çizdiği köşeleri gösterir.
Antik Yunan’da da 30 günden oluşan 12 ay olsa da dört yılda bir takvimin tamamlandığına inanılır. "Olympiad" denilen bu döngüler, oyunlara adını da verir ve böylelikle etkinlikler, 4 yılda bir yapılır.
Olimpiyat Tarihine Damgasını Vuran Olaylar
1900 Paris Olimpiyatları'nda kazanan atletlere madalya yerine tablo verildi. Gelen tepkiler üzerine Fransız yetkililer, tabloların madalyadan daha kıymetli olduğunu belirtti. Aynı olimpiyatta, uçan hedef atıcılığında kilden güvercin yerine gerçek güvercinler kullanılması sonucu ise 300 güvercin telef edildi.
1904 ABD Olimpiyatları’nda Amerikalı maraton koşucusu Fred Lorz’un, yarışın büyük bir bölümünü arabaya binerek tamamladığı ortaya çıkınca sporcu, diskalifiye edildi.
1928 Amsterdam Olimpiyatları'nda Avustralyalı kürekçi Henry Pearce, çeyrek final sırasında teknesini durdurup nehirden geçen ördeklere yol verdi. Bu zaman kaybına rağmen Pearce, birinci olarak altın madalya kazandı.
Olimpiyat tarihinin ilk boykotu; 1956 Melbourne Olimpiyatları'nda gerçekleşti. Hollanda ve İspanya, Rusya'nın Macaristan'ı işgalinden dolayı boykot kararı aldı. Ayrıca Süveyş Krizi dolayısıyla Mısır, Lübnan ve Irak da oyunları boykot etti. Macaristan ve Rusya arasındaki sutopu karşılaşmasında da krizler yaşandı.
1968 Meksiko Olimpiyatları'nda 200 metre finalinde, ABD'li siyahi atletler altın ve bronz madalya aldı. Çıplak ayakla şeref kürsüsüne çıkan sporcular, tek ellerinde siyah eldivenle yumruklarını havaya kaldırdı ve ABD'nin ırk ayrımını protesto etti.
Oyunlarda yaşanan ilk silahlı saldırı; 1972 Münih Olimpiyatları’nda gerçekleşti. Kara Eylül örgütüne bağlı olduğu belirlenen 8 Filistinli’nin, İsrail için yarışan 11 sporcuyu esir aldığı olimpiyatlarda, bu yarışmacıların yanı sıra bir Alman polisi ve 5 eylemci hayatını kaybetti. Ayrıca kapanış töreninin yapılacağı 11 Eylül’de de bir uçağın Stuttgart’tan kaçırıldığı ve bombalı eylem yapılacağı haberleri yayıldı. Bu uçak hakkında halen net bilgilere ulaşılamıyor.
1980 Moskova Olimpiyatları, 1979 yılında Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı işgalini protesto etmek için aralarında Türkiye'nin de bulunduğu 35 ülke tarafından boykot edildi.
Modern oyunların 100. yılı olan 1996 Atlanta Olimpiyatları’nda, daha sonra Eric Robert Rudolph isimli bir ABD vatandaşının koyduğu tespit edilen bomba nedeniyle 1 kişi hayatını kaybetti ve 100’den fazla kişi yaralandı. Olayı görüntülemeye çalışan TRT kameramanı Melih Uzunyol ise geçirdiği kalp krizi sonucu yaşamını yitirdi.
2012 Londra Olimpiyatları'nda doğal hayatı korumak amacıyla olimpiyat parkına 500 kuş ve 150 yarasa yuvası bırakıldı.
2020 Tokyo Olimpiyat Oyunları, COVID-19 nedeniyle bir yıl gecikmeli olarak 2021'de yapıldı.
İlk olimpiyatlarda doping etkili ilaçların kullanımı yasak değildi. 1904 Yaz Olimpiyatları’nda Thomas Hickss’e yarış sırasında dahi doping takviyesi yapılmıştı. 1960 Yaz Olimpiyatları’nda ise Danimarkalı bisikletçi Knut Enemark Jensen’in, yarışlarda bisikletten düşerek ölmesine dopingli ilaçların neden olduğu ortaya çıktı. Böylelikle 1964 Tokyo Olimpiyatları’nda doping kontrolü başladı. 1968’de yapılan teste göre; İsveçli atlet Hans-Gunnar Liljenwall, doping testi pozitif çıkan ilk sporcu oldu.
Olimpiyatlara en fazla ev sahipliği yapan şehir ise İngiltere'nin başkenti Londra (1908, 1948 ve 2012). 1900 ve 1924 olimpiyatlarına ev sahipliği yapan Paris ise 2024 yılıyla birlikte Londra'yı yakalamış olacak.