ABD’de resmi olarak köleliğin yasaklanmasının iki yıldan fazla bir gecikmeyle Teksas eyaletindeki köleler tarafından da öğrenildiği tarih olan 19 Haziran 1865 bayram olarak kutlanıyor. "Juneteenth" denilen bu bayram, Başkan Joe Biden’ın 19 Haziran'ı “federal tatil” ilan etmesiyle daha güçlü kutlanıyor.

#dokuz8/Gürkan Özturan

ABD Bağımsızlık Günü her yıl 4 Temmuz tarihinde kutlanıyor. 19 Haziran tarihi ise özgürlük adına git gide daha da yaygın bir biçimde takvimlerde yerini almaya başlayan ayrı bir gün olarak öne çıkıyor. New York şehrinin Harlem bölgesinde düzenlenen etkinliğe New York Belediye Başkanı Bill de Blasio'nun eşi Chirlane McCray de katıldı ve bir konuşma yaptı.

1981 yılında bir Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Moritanya da köleliği yasaklayana kadar dünyada “resmen” devam eden kölelik, Amerika’da uzun ve sancılı bir dönemin yaşanmasına sebep oldu ve halen yüz yıla yakın süren o dönemin etkileri toplumda hissediliyor.

AMERİKA’DA KÖLELİK

1600’lü yıllardan itibaren yaygın biçimde Afrika kıtasındaki kişilerin kaçırılıp Amerika’daki kolonilerde köle olarak özellikle tütün tarlalarında ve hane hizmetinde çalıştırılmasının yankıları, köleliğin resmi olarak sona erdiği 1863 yılından bu yana hissediliyor. Yazılı tarih boyunca insanların başka insanlarca köleleştirildiğini görmek mümkünken, Amerikan tarihinde özellikle 1619 yılında “White Lion” olarak bilinen bir geminin Portekizli köle tacirlerinin gemisi São João Bautista’dan 20 Afrikalı köle alarak Virgini’daki Jamestown kentine getirip “sözleşmeli hizmetçi” olarak satması sistemli köleliğin başlangıcı olarak önemli bir yer teşkil eder.

White Lion gemisinde bulunan Isabella ve Anthony adlı iki kişi köle olarak satıldıktan sonra 1624 yılında evlenerek bir çocuk sahibi oldular, ve bölgedeki bir zıraatçının adı olan William Tucker’ı çocuklarına verdiler. İngiliz sömürgesi olarak Amerika’da doğan ilk siyahi çocuk bu sayede William oldu.

BAĞIMSIZLIK VE KÖLELİK

4 Temmuz 1776 tarihinde 13 koloninin Birleşik Krallık’tan bağımsızlığını ilan ederken “bütün insanlar eşit yaratılmıştır” sözleriyle başlayan bildirgeye rağmen, kölelik yüz yıla yakın bir süre daha varlığını sürdürmüştür. ABD’nin kurucularından Thomas Jefferson kendisi de bir köle-sahibi olmasına rağmen, Bağımsızlık Bildirgesi’nin ilk taslağında oldukça keskin bir biçimde köleliğin kaldırılmasını savunmuşsa da, diğer delegelerin bu kısımlara karşı çıkmasıyla nihai metne sirayet edememiştir.

1777 yılında eyaletler düzeyinde ABD’de kölelik kaldırılmaya başlanmıştır. İlk olarak Vermont’da ve ardından 1780 yılında Pennsylvania’da kademeli olarak kölelik kaldırılmaya başlarken, yıllar içerisinde “sözleşmeli hizmetçilik” olarak ücretsiz çalışmaya devam etse de eski köleler artık satılamadıkları için yıllar içerisinde bu eyaletlerde artık kölelik son bulmuştur.

1807 yılında Jefferson’un başkan olarak köle ithalatını yasaklamasının ardından ABD’ye Afrika’dan köle nakli sona ermiştir. Kademeli olarak bazı eyaletlerde kölelik kaldırılırken, 1850 yılında çoğunlukla köle emeğine dayalı tarım imalatı yapan 15 güney eyaleti, köleliği yasal bir zeminde resmiyete bağladığında, köleliği yasaklamış olan eyaletlerle bir gerilime sebep oldu. Bu dönemde, güneydeki 15 eyalete Liberator gibi kölelik karşıtı yayınların getirilmesi yasaklanmış ve hatta Amos Dresser gibi kölelik karşıtı kişiler halka açık şekilde kırbaçlanmışır.

ABD İÇ SAVAŞI

Köleliğin kaldırılmasını isteyen Abraham Lincoln’ün 1860 yılında başkanlığa seçilmesi ile 15 eyaletin ABD’nin geri kalanıyla olan ilişkileri geridönülmez bir noktaya geldi. Köle sahipliğini sürdürmek isteyen 7 eyalet Amerika Konfederal Devletleri’ni kurup 1861 yılında kuzeydeki Birlik’e saldırdı ve savaş ilan etti. Ayaklanmanın bastırılması için askerlik ilanı gönderen Lincoln’e karşı 4 eyalet daha Konfederal Devletler’e katıldı fakat Maryland, Missouri, Delaware ve Kentucky ABD’de kalmaya devam etti.

1865 yılına kadar devam eden savaş güney eyaletlerinin yenilmesi ile son bulurken, Konferal Devletler’in yıkılmasıyla birlikte ABD’de kölelik de resmen son bulmuştu. Her ne kadar Konfederal Devletler tarih sahnesinden silinmiş olsa da, bugün halen özellikle ırkçı ve aşırı sağ çevreler tarafından Konfederasyon bayrağı kullanılmakta, hatta yakın zamanda Black Lives Matter eylemlerini hedef alan bazı saldırganların giyimlerinde görülmüştür.

TEKSAS’TA KÖLELİK VE JUNETEENTH

Kuzey birlikleri adım adım ilerleyerek girdikleri her bölgede köleliğin yasaklandığını duyurdular. Teksas, ayrılıkçı eyaletlerden en güneyde olanlardan biriydi ve köleliğin en uzun süre devam ettiği bölge oldu. ABD generallerinden Gordon Granger da 2 bin kişilik kuvvetiyle 10 haftalık bir yürüyüşün ardından Teksas’ın Galveston kentine 19 Haziran 1865 tarihinde vardığında, iç savaş ve köleliğin sona erdiğini açıkladı. Sonrasında ise ABD Anayasasına getirilen 13. ek madde ile kölelik 18 Aralık 1865’te nihai olarak yasaklandı.

Teksas’taki köleler 19 Haziran’da köleliğin kaldırıldığını öğrendiklerinde, aslında resmi olarak iki yıldan fazladır özgür yurttaşlar olarak ABD’de bulunuyorlardı. 1 Ocak 1863 yılında Özgürlük Bildirgesi’nin açıklanmasıyla kölelik ABD’de kaldırılmış, fakat ayrılıkçı güney eyaletlerinde bilginin serbest dolaşımı engellendiğinden çoğu köle bu bildirgeden habersiz yaşamaya devam etmiştir. 19 Haziran tarihi bugün ABD yurttaşları için özel bir öneme sahip. Köleliğin sona erdiği gün olarak kayıtlara geçen 19 Haziran, İngilizcede “Juneteenth” olarak bir bayram şeklinde kutlanıyor günümüzde.

Washington Post’un haberine göre, ABD Ulusal Arşivler Yazılı Kayıtlar Direktörü Trevor Plante yakın zamanda 19 Haziran açıklamasının resmi kaydının bulunması için bir direktif verdi, ve arşiv kayıtlarındaki General Granger’ın Galveston’da Binbaşı F.W. Emery’nin elyazısıyla yayınladığı bildirinin kaydını kamuoyuyla paylaştı. Bildiride “Teksas halkına beyandır, Amerika Birleşik Devletleri Hükümetinin bildirgesiyle ‘tüm köleler artık özgürdür’ ilan edilmiştir” yazıyor.

DÜNYADA KÖLELİĞE DAİR AÇIKLANAN ÖZÜRLER

1999 yılında Benin’de Cumhurbaşkanı Mathieu Kerekou ülkenin Atlas Okyanusu köle ticaretinde üstlendiği büyük rol için ulusal bir özür açıkladı. Tahmini rakamlara göre araştırmacılar, Benin’de bulunan “Köleler Sahili” aracılığıyla 3 milyon Afrikalının köle olarak satıldığını söylüyor. Benin Cumhurbaşkanı Kerekou’nun açıklamalarının ardından Gana Cumhurbaşkanı Jerry Rawlings de ülkesinin köle ticaretinde oynadığı rol için bir özür açıklaması yayınlamıştı. 2001 yılında Fransa da meclisinde köleliği insanlığa karşı işlenmiş bir suç olarak tanıması üzerine yıllarca Avrupalıların Afrika’da köle ticareti yaparak insanların yaşamlarını karartmasına sebep olan uygulamalar için özür diledi.

2007 yılına delindiğinde ise Birleşik Krallık Başbakanı Tony Blair ve ardından 2008 yılında da ABD Meclisi ülkelerinin köle ticaretinde oynadığı rol için özür dileyen liderler oldu. ABD Senatosu 2009 yılında, “Afroamerikanlara karşı temel adaletsizlik, eziyet, zulüm ve insanlıkdışı kölelik uygulamaları” nedeniyle resmi bir özür metni açıkladı. ABD’deki açıklamalar ülkenin ilk Afrika kökenli başkanı Barack Obama tarafından memnuniyetle karşılandı. Son olarak 2010 yılında Muammer Kaddafi, ülkesinin ve Arap milletlerinin yüzyıllar boyunca köle ticaretinde üstlendiği görevler nedeniyle bir özür açıklaması yayınladı ve yaşananları utanç-verici olarak niteledi.