2023 yılı Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimleri için siyasi parti liderleri Türkiye’nin her yerinde seçim konuşmaları yaptı. Her ne kadar Millet İttifakı’nın liderleri Cumhurbaşkanlığı seçiminde ikinci tur için miting düzenlemeyeceklerini belirtse de nisan ve mayıs aylarında çeşitli illerde seçim mitingleri yaptılar. Araştırmacı - Yazar İlhan Ceylan konuya dair bir araştırma hazırladı.

Liderlerin yaptıkları konuşmalarda hangi konulara ne kadar değindiklerini ve ne söylediklerini özet bir şekilde görebilmek için seçim konuşmalarını analiz ettik. Analize dahil olan 125 konuşmadan 29’u Adalet ve Kalkınma Partisi Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a, 24’ü Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı Devlet Bahçeli’ye, 21’i Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’na, 38’i Yeşil Sol Parti Sözcülerine[1], 13’ü ise Demokrasi ve Atılım Partisi Genel Başkanı Ali Babacan’a ait.

Konuşmaların analizi için farklı kategorilerde sözlükler oluşturuldu. Bu sözlüklere dahil olan kelimelerin konuşma metinlerindeki yüzdelik ağırlığı hesaplanarak siyasi figürlerin konuşmalarında değindikleri konular karşılaştırıldı. Oluşturulan sözlükler[2] şu şekilde:

Ekonomi: vergi*, ekonomi*, piyasa*, iktisa*, para*, enflasyon*,  borsa*, gsmh*, pahalı*, bütçe*, borç*, parasal, mali, cari, faiz*

İstihdam: istihdam*, işealma*, işveren*, işsiz*, yatırım*, yoksul*

Göç: mülteci*, göçmen*, sığınmacı*, suriyeli*, afgan*

Terör: terör*, fethullah*, fetö*, ışid*, deaş*, pkk*, sınırgüvenliği*, hain*, ypg*, dhkpc*

Sağlık Hizmetleri: hastane*, medikal*, tıbbi*, sağlıkhizmeti*, sağlıkta, ilaç*, ilac*, sağlıkpersoneli, sağlıkçalışanı

Kamu Düzeni: kamudüzeni*, uyuşturucu*, mafya*, suç*, rüşvet*, silahlanma*, kanun*, yasası*, cezaevleri*, cezaevi*, yasal, yasaları, yasanın, yasa, yasayı, yasalar, yasası'nda

LGBT: lgbt*, eşcinsel*, trans, translar, transları, transların

Toplumsal Cinsiyet: feminis*, toplumsalcinsiyet*, kadınhakları*, kadındüşmanı*, kadınkatliamı*, kadınmücadelesi*, tecavüzeuğrayankadın, istanbulsözleşmesi*, erkekşiddeti*, kadıncinayeti*, eviçişiddet*, haneiçişiddet*, aileiçişiddet*, kadınayönelikşiddet*, kadınkatilleri*, kadınözgürlüğü*, kadınayöneliksaldırı*, tecavüzeuğrayankadın*

Çevre-İklim: iklim*, yenilenebilirenerji*, çevrekirliliği*, doğakirliliği*, doğakatliamı*, küreselısınma*, iklimdeğişikliği*, iklimkrizi*, sürdürülebilirkalkınma*, sürdürülebilirgelişme*, doğalkaynak*, ekoloji*, doğahakları*, havakirliliği*

Enerji: gaz, petrol*, enerji, kömür, doğalgaz*, sondaj*

Eğitim: eğitim*, öğretmen*, öğrenci*, üniversite*, lise*, ilköğretim*, ortaöğretim*, ortaokul*, müfredat*, okul*, ilkokul*, ortaokul*, akademi*

[1] Yeşil Sol Parti’nin seçim konuşmaları zaman zaman farklı siyasiler tarafından yapıldığı için daha kapsayıcı olmak adına “Yeşil Sol Parti Sözcüleri” ismi kullanılmıştır.

[2] Kelimelerin sonundaki “*” işareti sayesinde o kelimeden türeyen diğer kelimeleri de analize dahil etmek mümkün olmaktadır.

Siyasi figürler miting konuşmalarında yukarıdaki 11 konuya hangi oranlarda değiniyorlar?

Şekil 1: Liderlerin konuşmalarında değindikleri konuların oransal dağılımı

“İstihdam, kamu düzeni, toplumsal cinsiyet ve çevre-iklim konularına en çok değinenler Yeşil Sol Parti Sözcüleri”

Yukarıdaki grafiğe göre, YSP Sözcüleri yaptıkları konuşmalarda istihdam, kamu düzeni, toplumsal cinsiyet ve çevre-iklim konularına diğer siyasi liderlerden daha çok değiniyorlar.

“LGBT ve sağlık hizmeti konularına en çok değinen lider Recep Tayyip Erdoğan”

Ak Parti lideri ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın LGBT konusuna en çok değinen lider olarak karşımıza çıkmasının sebebi muhalefeti sık sık “LGBT”ye yakın olmak veya desteklemekle suçluyor olması. Erdoğan’ın yaptığı konuşmalarda diğer liderlere göre daha çok değindiği bir diğer konu ise sağlık hizmetleri olarak görülüyor. Terör konusuna değinme oranıysa MHP lideri Devlet Bahçeli’den sonra en yüksek oranda.

“Eğitim ve göç konularına en çok değinen lider CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu”

CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun göç konusuna ve eğitime diğer lidere göre daha çok değindiğini görüyoruz. Ayrıca Kemal Kılıçdaroğlu, Ali Babacan’dan sonra ekonomi konusuna en çok değinen lider.

“MHP lideri Devlet Bahçeli terör konusuna en çok değinen siyasi lider”

Devlet Bahçeli’nin ise konuşmalarında en çok terör konusuna değindiğini, ikinci olarak ise ekonomi konusuna ağırlık verdiğini görüyoruz.

“Ekonomi konusuna açık ara farkla en çok değinen siyasi lider Ali Babacan”

Ali Babacan’ın değindiği konular arasında açık ara farkla en yüksek oran ekonomi konusuna ait olarak görülüyor. Ekonomi konusundan sonra Babacan’ın en çok değindiği konuysa istihdam olarak karşımıza çıkıyor.

Siyasi liderlerin miting konuşmalarında en çok kullandıkları kelimeler

Recep Tayyip Erdoğan’ın seçim konuşmalarında en sık kullandığı kelime ‘bay’. Bunun sebebiyse Erdoğan’ın konuşmalarının çoğunda CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’na itafen ‘Bay Kemal’ veya ‘Bay Bay Kemal’ demesi. “Türkiye”, “terör”, “inşallah”, “tesis”, “inşa”, “yeni” gibi kelimeler de öne çıkan kelimeler arasında.

Şekil 3: Devlet Bahçeli'nin konuşmalarında en sık kullandığı kelimeler

“Devlet Bahçeli’nin en sık kullandığı kelimeler Türk ve Türkiye”

Konuşmalarında en çok Türk ve Türkiye kelimelerine yer veren Devlet Bahçeli’nin, “cumhur”, “milli”, “aziz”, “milletim” kelimelerine de epey yer verdiği görülüyor. Bir başka dikkat çeken kelimeyse Devlet Bahçeli’nin muhalefeti eleştirirken sıkça kullandığı “zillet” kelimesi.

Şekil 4: Kemal Kılıçdaroğlu'nun konuşmalarında en sık kullandığı kelimeler

“Kemal Kılıçdaroğlu’nun seçim konuşmalarında en çok kullandığı kelimeler Biliyorum ve Olacak”

CHP lideri Kılıçdaroğlu’nun en sık kullandığı kelimeler “biliyorum” ve “olacak” kelimeleri olurken, “söz”, “güzel”, “beraber” gibi kelimelerin de öne çıktığı görülüyor.

Şekil 5: Ali Babacan'ın yaptığı konuşmalarda en sık kullandığı kelimeler

Deva Partisi Lideri Ali Babacan’ın ise en sık kullandığı kelimelerin “beraber” ve “gün” kelimeleri olduğunu görüyoruz. Diğer öne çıkan “ortak”, “destek”, “demokrasi” gibi kelimelerse Ali Babacan’ın ortak akla dayalı mesajlar verdiğini gösterir nitelikte.

Liderlerin popülist söylemleri

Özellikle seçim dönemlerinde kendinden sıkça söz ettiren bir diğer dinamikse popülist iletişim stratejisi. Popülizm kavramının genel olarak kabul gören tanımını akademisyen Cas Mudde şu şekilde yapıyor: “Popülizm, toplumu “gerçek halk”a karşı “yozlaşmış elitler” olmak üzere homojen ve birbirine düşman iki gruba ayırarak, siyasetin halkın genel iradesinin bir ifadesi olması gerektiğini savunur.”[1]

Değişik ülkelerde farklı şekillerde karşımıza çıkan popülist söylemin çeşitlerinden biriyse manişeist söylem. Bu söylem, iyi-kötü, dost-düşman ve siyah-beyaz gibi ikici (manişeist)[2] ve kutuplaştırıcı bir dünya görüşüne dayanmakta. Popülistler, “gerçek halk”ı ezilen, hakkı yenen insanlar olarak algılar ve onlarla “yozlaşmış elitler” arasında düşmancıl bir ikilik meydana getirmekteler. Bu yozlaşmış elitlerse popülist siyasetçiler tarafından “gerçek ve saf olan halk”ın iradesinin altını oymaya çalışan kişiler, gruplar veya kurumlar olarak tasvir edilebiliyor.

Peki, 2023 yılının Nisan ve Mayıs aylarında Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimleri için miting yapan liderler hangi oranda manişeist bir söylem benimsediler? Bu soruya yanıt verebilmek için aşağıdaki sözlükle[3] liderlerin miting konuşmaları incelendi.

Manişeist Söylem: tehdit*, tezgah*, hain*, ihanet*, kirli*, odak*, taviz*, yalan*

Şekil 6: Siyasi liderlerin Manişeist söylem karşılaştırması

“İktidar bloku liderleri daha yoğun bir manişeist söyleme sahip”

Yukarıdaki grafiğe göre, en yüksek oranda manişeist söylemde bulunan lider 0.43 puanla Devlet Bahçeli olurken, bunu 0.32 puanla Recep Tayyip Erdoğan takip ediyor. Muhalefet tarafındaysa en yüksek manişeist söyleme sahip siyasi figürse 0.21 puanla Yeşil Sol Parti Sözcüleri. CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun ise 0.03 puanla epey düşük bir puana sahip olduğunu, bunu 0.11 puanla Ali Babacan’ın takip ettiğini görüyoruz.

[1] Cas Mudde, “The Populist Zeitgeist,” Government and Opposition 39, no. 4 (2004): 543

[2] Akkerman ve diğerleri., “How Populist Are the People? Measuring Populist Attitudes in Voters,” Comparative Political Studies 47, no. 9 (2013): 8.

[3] Popülizm sözlüğünün alındığı çalışma: Ezgi Elçi, “The Rise of Populism in Turkey: A Content Analysis”, Southeast European and Black Sea Studies, (2019). https://doi.org/10.1080/14683857.2019.1656875