Freedom House tarafından yayınlanan ve 70 ülkedeki internet özgürlüğünü değerlendiren Freedom on the Net 2021 raporu bugün yayınlandı. “Erişimin Önündeki Engeller”, “İçerik Kısıtlamaları” ve “Kullanıcı Haklarının İhlalleri” olarak üç ana başlıkta ölçüm yapan rapora göre; Türkiye 100 üzerinden, 2019’da 37; 2020’de 35; 2021’de ise 34 puan alarak üç yıl üst üste düşüş yaşadı ve internet özgürlüğü anlamında “özgür değil” kategorisinde yer aldı. Raporda üzerinde özellikle durulan problemlerden biri, internet sitelerine ve belli başlı içeriklere getirilen erişim engelleri.
ERİŞİLEMEYEN SİTELER 10 KAT ARTTI
İfade Özgürlüğü Derneği’ne göre, 2013’te yaklaşık 40.000 web sitesi erişilemez durumdayken bu rakam Temmuz 2020 itibarıyla 408.494’e yükseldi. Bununla beraber, getirilen erişim engellerinin, çevrimdışı ortamda da ayrımcılığa uğrayan etnik azınlıklara yönelik gerçekleştiğine de dikkat çekiliyor. Raporda belirtildiği üzere, “Önemli yerel haber sitelerinin sansürlenmesi ve haberlerin yazımında hükümetin etkisi, Kürt nüfuslu Güneydoğu Bölgesi’nde bilgiye erişmeyi daha da zor hale getiriyor”. 2011 yılında BTK tarafından getirilen “çocuk filtresi”nin Ermenilere air Agos gazetesine erişimi engellediği de raporda da ifade ediliyor. Eylül 2020’de Yeni Yaşam gazetesinin internet sitesine erişim engelleme kararı gönderildiği de raporda belirtiliyor.
SOSYAL MEDYA YASASI VE MEDAR ARAŞTIRMASI
Temmuz 2020’de Meclis’te onaylanan ve Ekim 2020’de yürürlüğe giren Sosyal Medya Yasası’nın etkilerine de değinen rapor, MEDAR’ın bu doğrultuda gerçekleştirdiği araştırmasında belirtiği üzere, en az 658 haber içeriğinin kaldırıldığını ve bunların ağırlıklı olarak siyasi konulu haberler olduğunu aktarıyor.
Türkiye’deki dijital aktivizmin izlerini süren rapor, Gezi Parkı protestolarında bu eylem alanının öne çıktığını ancak 2016’daki darbe girişiminin ardından düşüşe geçtiğini kaydediyor. OHAL süreci ve devam eden yıllarda baskı ortamını artıran devlet politikalarının yanında, otosansür eğiliminin de bu gerilemenin sebebi olduğuna dikkat çekiliyor.
BOĞAZİÇİ EYLEMLERİ VE CLUBHOUSE
Sosyal medyanın önemli bir mücadele alanı hâline geldiğini ifade eden raporda, Boğaziçi Üniversitesi’ne kayyum rektör atanmasının ardından başlayan protestolara değiniliyor: “Protestocu öğrenciler, hükümetin kampüste seçim yapılmasına izin vermek yerine doğrudan rektör atamasını değerlendirmek için sesli sohbet uygulaması Clubhouse’u yoğun olarak kullandı. Binlerce öğrenci görüşlerini paylaşarak hükümeti eleştirdi; bazı öğrenciler bu platformdaki açıklamaları nedeniyle gözaltına alındı.”
Ayrıca 2020 yılında, kadın cinayetlerine tepki gösterme amacıyla başlatılan #ChallengeAccepted adlı çevrimiçi kampanyanın dünya kamuoyunda geniş çapta bir karşılık bulmasının önemi vurgulanıyor.
ÖZGÜRLÜK SADECE TEORİDE VAR
“Türkiye’de, Anayasa ve diğer yasalar, teoride ifade özgürlüğü için geniş koruma sağlasa da internette ifade ve basın özgürlüğünü koruyamıyor” denilen raporda, açılan davalar da özel bir tutuyor. İçişleri Bakanlığı’nın açıkladığı, “2020'nin Ocak ile Ağustos ayları arasında, 6.743 sosyal medya kullanıcısı hakkında terör propagandası, kamuoyu algısını yanıltmaya teşebbüs ve internette provoke edici paylaşımlarda bulunma suçlamalarıyla hukuki işlem başlatıldığı” bilgisine de yer veriliyor. Ayrıca yurt dışında yaşayan binlerce Türk vatandaşının, “terör örgütü propagandası, cumhurbaşkanına hakaret ve halkı şiddete tahrik unsurları içerdiği iddia edilen sosyal medya paylaşımları” nedeniyle gözaltına alındığı, sınır dışı edildiği veya ülkeye girişlerinin engellendiği hatırlatılıyor.
100 BİN KİŞİYE CUMHURBAŞKANINA HAKARETTEN SUÇ DUYURUSU
Freedom House raporunda Cumhurbaşkanına hakaret gerekçesiyle yargılananların sayısının gittikçe attığı ve 2015’ten bu yana bu sebeple yaklaşık 100.000 suç duyurusu yapıldığı ve açılan 17.541 davada sadece 2.676 kişi beraat ettiği belirtiliyor. Raporda ifade edildiği üzere, bazı sanıklar henüz dava süreci başlamadan tutuklandı: “Eylül 2020’de 36.000 kişi hakkında Cumhurbaşkanı Erdoğan’a hakaret nedeniyle soruşturma açıldığı açıklandı. Bunlardan 12.000’i yargıya taşındı ve 308’i çocuk olmak üzere 3.831 kişi hakkında mahkumiyet kararı çıktı.”
DÜNYADAN ÖRNEKLER
Freedom House raporunda, dünyadaki duruma dair örnekler de yer aldı. Myanmar’daki darbenin ardından internet özgürlüğünün 14 puan gerilemesi Freedom on the Net’in 100’lük sisteminde şimdiye kadarki en büyük yıllık düşüş olarak kaydedildi. Belarus'ta da seçim anlaşmazlıkları, Alyaksandr Lukashenka’nın Ağustos 2020'de yapılan hileli cumhurbaşkanlığı seçimlerinde zafer kazanmasının ardından yaşananlara da değinen raporda, yetkililerin Ocak 2021'deki şaibeli genel seçimler sırasında interneti kapattığı hatırlatıldı. Sosyal medya platformlarını engellendiği Uganda da, internet özgürlüğü anlamında büyük düşüş yaşadı. Raporda, hem Myanmar hem de Belarus’taki yetkililerin, haber kuruluşlarını kapatarak, çevrimiçi gazetecileri taciz ederek ve işkence uygulayarak bağımsız çevrimiçi medyayı susturmaya çalıştığına dikkat çekildi.
ARAŞTIRMADA ÖNE ÇIKAN BULGULAR
- Ocak 2021’de, iletişim hizmetleri ve cihazları için uygulanan verginin yüzde 7,5’ten yüzde 10’a yükseltilmesiyle, yurttaşların internet erişimini maddi olarak karşılayabilme gücü azaldı.
- Temmuz 2020’de Sosyal Medya Düzenlemesi Meclis tarafından onaylandı ve düzenleme Ekim 2020’de yürürlüğe girdi. Yasada sosyal medya şirketlerinin Türkiye’de ofis açması isteniyor ve platformların istenmeyen içerikleri 48 saat içinde kaldırması zorunlu hale getiriliyor. Yasa ayrıca verilerin ülke içinde saklanması konusunda sorunlu hükümler içeriyor.
- Türkiye’de internet yayınlarını denetleyen yetkili kurum olan Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), çevrimiçi müzik yayını platformu Tidal’a erişimi engelleyerek ve Netflix’in LGBTI+ içerikli bazı dizi bölümlerini kaldırmasını talep ederek internet yayın hizmetlerine darbe vurdu.
- Raporlama döneminde yüzlerce internet sitesi engellendi. Örneğin, haber kuruluşu Tele1'in YouTube hesabı, herhangi bir açıklama yapılmadan askıya alındı. Kanal sık sık hükümeti eleştiren içerikler yayınlıyor.
- Ocak 2021’de, Boğaziçi Üniversitesi’ndeki direniş devam ederken, Clubhouse’da iktidar partisinin eleştirildiği bir tartışmaya katılan üç öğrenci gözaltına alındı.
- Muhalefet partisinin milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu, Twitter’de bir haber paylaştığı için 2 yıl 6 ay hapis cezasına çarptırıldı.
- Haziran 2020’de, muhalefet partisinin yetkilisi Canan Kaftancıoğlu, Cumhurbaşkanı Erdoğan’a hakaret içerdiği iddia edilen Twitter paylaşımları nedeniyle 9 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
- İnternet kullanıcıları ve gazetecilere çevrimiçi faaliyetleri nedeniyle düzenlenen fiziksel saldırılar da arttı. Mart 2021’de internet gazetecisi Levent Gültekin, aşırı sağcı Milliyetçi Hareket Partisi’nin (MHP) kurucusu hakkında yaptığı yorumların ardından aşırı sağcı bir grubun saldırısına uğradı ve parmakları kırıldı.
Raporun tamamına İngilizce orijinalinden ulaşmak için tıklayın.