UNAIDS'in 2023 raporu, HIV ve AIDS'e verilen ortak cevabın mümkün kıldığı ilerlemeyi verilerle kanıtlarken, AIDS yayılımını 2030 yılına kadar sona erdirmenin mümkün olduğunu da müjdeliyor. Bu hedefe ulaşmak için atılması gereken adımları net biçimde ortaya koyan rapor, çeşitli bölgelerin HIV epidemisi ile mücadelede karşılaştıkları zorlukları da gösteriyor.
Raporda Türkiye'ye doğrudan bir atıf yok ancak çeşitli ülke ve bölgeler için söylenen bazı şeylerle, Türkiye'nin HIV ve AIDS cevabı arasında kimi karakteristik benzerlikler bulunabilir. Mesela ABD için söylenen "AIDS'i sona erdirme çabalarının ötekileştirilmiş, dışlanmış toplulukların sağlık ve refahına zarar veren sosyal ve diğer eşitsizlikler tarafından baltalandığı" cümlesini Türkiye için aynen kurabilmek mümkün. Türkiye'de, vatandaşların ve HIV tanısını Türkiye'de almış yabancıların HIV ilaçlarına ve standart tedavi hizmetlerine erişiminde genel olarak sorun olmadığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Ancak iş önleme ve farkındalık çalışmalarına gelince, tutuculuk ve ayrımcılık temelinde şekillenen uygulamaların ve politikaların, ötekileştirilme hissini pekiştirerek bütüncül sağlık hizmetlerden yararlanmayı zorlaştırdığı da aynı rahatlıkla söylenebilir.
UNAIDS İcra Direktörü Winnie Byanyima raporu "Bu rapor AIDS'i sona erdirecek bir yolun mümkün olduğunu veriler ve örneklerle kanıtlıyor. Bu yol gizemli ya da tesadüfi bir yol değil, bir seçim ve bazı ülkeler bu yolu izleyerek şimdiden başarıyorlar bile. Botswana, Ruanda, Tanzanya ve Zimbabwe'nin 95-95-95 hedeflerine şimdiden ulaşmış olması ve sekizi Sahra Altı Afrika'da olmak üzere on altı ülkenin daha bunu gerçekleştirmeye yakın olması ilham ve cesaret verici" cümleleriyle özetliyor.
*95-95-95 hedeflerini bir kez daha hatırlamak gerekirse bu;
-HIV ile yaşayan insanların %95'inin bunu bilmeleri,
-HIV pozitif olduğunu bilenlerin %95'inin yaşam kalitesini arttıran ve HIV cinsel ilişki yoluyla yayılmasını engelleyen etkin HIV ilaç tedavisine erişmiş olmaları ve HIV
tedavisi ilaçları kullananların %95'inin viral baskı sağlamış, yani belirlenemeyen (Belirlenemeyen = Bulaştıramayan, B=B) seviyeye ulaşmaları, anlamlarına geliyor.
Raporda öne çıkan bazı veriler
-İstatistiklere yansıyan yeni HIV olgusu sayısı 1.3 milyon ile son on yılların en düşük seviyesinde.
-Dünya genelinde HIV ile yaşayan -ortalama- 39 milyon kişinin 29,8 milyonu HIV ilaç tedavisi alıyor. Bu tüm zamanların en yüksek ilaca erişim oranı ve oldukça önemli bir gelişme.
-HIV ilaç tedavisi 1996 - 2022 yılları arasında yaklaşık 21 milyon ölümü engelledi.
-2022 yılında dünya genelinde HIV ile yaşayanların neredeyse dörtte üçünün (%71) viral yükleri belirlenemeyen (B=B) seviyeye baskılandı (HIV ile yaşayan kadınların %76'sı ve erkeklerin %67'si).
-2010-2022 yılları arasında küresel olarak çocuklarda yıllık yeni olgu sayısını %58 azalarak 1980'lerden bu yana en düşük seviye olan yaklaşık 130.000'e düştü.
Raporda, başarıların yanı sıra HIV ile mücadelenin önündeki engeller de ayrıntılarıyla ele alınıyor. Raporun ilerleyen bölümlerinde ergenlik çağındaki kız çocukları ve genç kadınların yüksek HIV riski altında olduğu, anne ve çocuklara gereken önemin verilmediği, önleme ve tedavi hizmetlerinin milyonlarca kişiyi kapsamadığı ve pek çok yerdeki HIV yanıtının *kilit nüfusları hâlâ yeteri kadar kapsamadığı özellikle vurgulanıyor.
Raporun AIDS'i sona erdirmenin daha hızlı yolları için imkanları ve fırsatları özetleyen bir başka bölümünde ise;
-HIV ile mücadelede finansman açığının genişlediğini yani ihtiyaç duyulduğu kadar kaynak bulunamadığının,
-İnsanları önceliklendiren programların en büyük etkiye sahip olduğunun,
-Daha fazla eşitliği teşvik etmenin salgınlarla mücadelede yeni imkânlar sağlayarak sürdürülebilir bir yanıt oluşturacağı ve daha büyük bir etki yaratacağının,
altı çiziliyor.
Konuyla ilgilenenler için kısa bir özetini yapmaya çalıştığım 196 sayfalık raporun tamamını buradan, özetini buradan ve UNAIDS'in raporla ilgili basın açıklamasını buradan okuyabilir ve indirebilirsiniz.
HIV alanındaki tüm gelişmeleri yakından takip eden zaman zaman yazıya döken bir aktivist ve yazar olarak dünya HIV gündemini yakından takip etmeye, gelişmeleri paylaşmaya ilgileri ile paylaşmaya devam edeceğim.
Arda Karapınar
www.ardakarapinar.me
Twitter: @MAPanosian,
Instagram: @MinasArdaPanosian