Yazan: PATRICK EGWU
Çeviren: Sebla Küçük
Gazeteciler için önemli ipuçları veren whistleblower’ler*, gazetecilik ekosisteminin kilit bir parçasıdır. Bu kişiler, kurumların içinden olan, yolsuzluk veya usulsüzlüklerle ilgili elinde bilgi olan, bu bilgilerin kamunun çıkarına olduğunu düşünen ve sonunda bu faaliyetleri açıkça herkese duyuran kişilerdir.
Ancak whistleblower’larla çalışırken son derece temkinli hareket edilmelidir. Gazeteciler çalışmalarında daha bilinçli olmak için aşağıdaki ipuçlarını kullanabilir:
(1) Yasaları bilin
Whistleblower’larla çalışmada ilk adım, ilgili koruma kanunlarını ve politikalarını öğrenmektir. Örneğin Nijerya’da whistleblower’larla ilgili bazı ulusal düzenlemeler mevcuttur, örneğin Whistleblower Koruma Yasası 2017’de onaylanmıştır ancak henüz imzalanarak yasalaştırılmamıştır. Düzenleme, bilgi ifşa eden kişileri ve bu ifşa nedeniyle cezalandırılma tehlikesi altında olan kişileri yasa kapsamında korumayı amaçlamaktadır. Nijerya ayrıca 2016’da Whistleblower Politikası’nı başlatmıştır. Bu politikada, yolsuzlukla ilgili suçları raporlayan yurttaşlara, yolsuzluğa konu olan tutarın %2,5 ila %5’i tutarında bir tazminat ödenmesi öngörülmektedir.
Diğer birçok ülkede de whistleblower’lar için yasalar mevcuttur. Gazetecilerin görevi, bu kaynaklarla çalışmaya hazırlanmak için bu yasaları ve yasaların nasıl işlediğini öğrenmektir. Örneğin, ABD’de Asılsız İddia Yasası ve Dodd-Frank Yasası bulunmaktadır; bu düzenlemelerde whistleblower’ların korunması için kapsamlı bir yasal çerçeve sunulmaktadır.
Bu yasalar kafa karıştırıcı olabilir ve bunları anlamakta zorlandığınızda, hukuki uzmanlarla görüşmek son derece faydalı olabilir. Uluslararası Şeffaflık Örgütü (Transparency International) 50’den fazla ülkede Savunuculuk ve Hukuki Danışmanlık Merkezleri kurmuştur; bu merkezler, yolsuzlukları bildirmek isteyen yurttaşlara destek vermektedir ve benzer zorluklarla karşılaşan gazeteciler için de önemli bir kaynak olabilir.
(2) Anonim kalmak isteyenlere saygı gösterin
Bir kurumun içindeki usulsüzlükleri ifşa etmek tehlikelidir ve whistleblower’lar bu ifşa nedeniyle cezalandırılabilir veya saldırıya uğrayabilir. Bu nedenle, bir whistleblower kimliğini gizlemek istediği zaman gazetecinin görevi whistleblower’ı korumaktır. Aksi halde ilgili kişiyi tehlikeye atabilir ve güvenilirliğinizi ve dürüstlüğünüzü yitirebilirsiniz. Bu elbette gelecekte farklı alanlardaki whistleblower’larla olan ilişkinizi ve iletişiminizi de etkileyebilir.
2016 yılında, Londra Üniversitesi’ndeki İleri Hukuk Çalışmaları Enstitüsü’ndeki Bilgiye Erişim Kanun ve Politikaları Merkezi‘nin yayınladığı “” başlıklı bir raporda gazetecilere ve haber kuruluşlarına şunlar tavsiye edildi:
- Kaynaklar ve kaynakları korumak amacıyla güvenli teknolojilerle ilgili politikaları güçlendirmek.
- Anonim kalmak isteyen kaynaklarla nasıl ilişki kurduklarını gözden geçirmek.
- Güvenli koruma konusunda yeterli eğitim almak.
(3) Karşınızdaki risklerin farkında olun
Whistleblower’lar, özellikle whistleblower’ların ifadesi sonucunda yasa dışı faaliyetlere karıştığı ifşa olan kişilerden gelebilecek birçok riskle karşı karşıyadır. Nijerya’da 13 sivil toplum kuruluşu ve altı araştırmacı gazetecilik yapan haber kuruluşundan oluşan Whistleblower’ları Koruma ve Basım Özgürlüğü için Koalisyon (CWPPF) ülkede whistleblower’ların korunması için seferberlik yürütüyor.
CWPPF’den Stephanie Adams, “Amacımız Nijerya’da whistleblower’ların korunması ve basın ve internet özgürlüğü için savunuculuk yaparak Nijerya’daki medya ortamında olumlu bir etki yaratmak” diyor. “Koalisyonun kuruluşu aynı zamanda Nijerya’daki hukuk dünyasında whistleblower’ların korunmasıyla ilgili politikaların konuşulduğu bir döneme denk geldi.”
CWPPF 2018’de açılan Leaks.ng platformunu yönetiyor. Bu platform whistleblower’ların gizli bilgiler paylaşmasına olanak tanırken, dijital teknolojileri kullanarak kimliklerini koruyor.
Adams “Bu araç sayesinde insanlar kamu yararı olan bilgileri, kaynağın kimliğini koruyan güvenli teknolojileri kullanarak medya kuruluşlarına ve sivil toplum kuruluşlarına gönderebiliyor” dedi. “Sistem insanların bu materyalleri, şeffaflık ve sivil katılım üzerinden, tamamen anonim kalarak paylaşabilmeleri için tasarlandı. Sistem, daha adil ve demokratik bir toplum inşa etmeyi amaçlıyor.”
Eğer birlikte çalıştığınız kaynak, siz onun kimliğini gizlemek için ne kadar çaba gösterirseniz gösterin kendini tehlikede hissediyorsa, ülkenizde bizimki gibi size yardımcı olabilecek bir kuruluşa başvurun.
(4) Aldığınız bilgileri doğrulayın
Bir whistleblower size değerli bir bilgi verdiğinde bir sonraki adımınız ne olur? Gazeteciler, bu bilgileri ve ipuçlarını doğrulama konusunda kritik bir sorumluluk taşır. Gazeteciler, whistleblower’ın amacını düşünmeli ve daha da önemlisi, ulaşabilecekleri diğer güvenilir kaynaklarla bilgiyi doğrulamalıdır. Bunu yapmamak için hiçbir gerekçe olamaz, zira bilgiler doğrulanmadığında ciddi sonuçlar ortaya çıkabilir.
Medya uzmanı Michael Agu, “Bence ortaya çıkan whistleblower’ların tamamı iyi niyet taşımıyor” diyor. “Whistleblower’ların iddialarını kontrol etmeniz veya diğer güvenilir kaynaklarla doğrulamanız gerekir.”
ABD’de whistleblower’ların korunması konusunda önemli bir kâr amacı gütmeyen kuruluş olan Hükümetin Hesap Verebilirliği Projesi, 2019’da bir kılavuz yayınladı. Kılavuzda “whistleblower’ların kurumlardan ve liderlerden hesap sorma gücü genellikle gazetecilerin yaptığı kritik çalışmaya bağlı oluyor zira gazeteciler, whistleblower’ların sızdırdığı bilgileri doğrular ve bunları halka sunar.”
(5) İlave kaynakları araştırın
Whistleblower’larla çalışma konusunda birçok kaynak bulunmaktadır. Aşağıda başlangıç için kullanabileceğiniz birkaç kaynak veriliyor:
- ABD Ulusal Whistleblower’lar Merkezi whistleblower’lara ilişkin yasalar ve kaynaklarla ilgili savunuculuk, eğitim ve destek projelerine destek veren, kâr amacı gütmeyen bir kuruluş. Merkez, whistleblower’larla çalışırken gazetecilerin bilmesi gerekenler hakkındaki bu yazıda yer alan beş ipucu konusunda da rehberlik yaptı.
- Profesyonel Gazeteciler Derneği’nin Whistleblower Projesi whistleblower’larla çalışma konusunda ipuçları veriyor.
- whistleblower’larla çalışan sivil toplum kuruluşlarına hukuki ve pratik uzmanlık bilgisi sağlayan bir platform.
- Küresel Araştırmacı Gazetecilik Ağı’nın (GIJN) da için bir kılavuzu bulunuyor. Kılavuz İngilizce, Fransızca, Bengalce ve Arapça olarak mevcut.
- Uluslararası uzmanlar 2018 yılında İtalya’nın Perugia kentinde “” adlı rehberi geliştirmek üzere bir araya geldi.
* Whistleblower: Etik olmayan davranışları önlemek veya haksızlıkları gidermek için kurumların içinden gazetecilere bilgi/belge sızdıran kişi.
Yazıdaki ana görsel Unsplash tarafından Philipp Katzenberger aracılığıyla CC lisansına tabidir.