Yazan: MANDLA CHINULA
Çeviren: Sebla Küçük
Temmuz 2018’de, bir grup kadın ve çocuğun, askeri üniformalı ve silahlı adamlarca gözlerinin bağlanıp vurularak öldürüldüğü bir video sosyal medyada dolaşmaya başladı. Uluslararası Af Örgütü, Kamerun’da yaşanan olaydan Kamerunlu askerlerin sorumlu olduğu yönünde suçlamalarda bulundu. Kamerun hükümeti başlangıçta haberi inkar ederek, “sahte haber” diye niteledi ve askerlerin Kamerunlu olmadığını iddia etti.
BBC’nin Afrika’daki araştırmacı gazetecilik birimi Africa Eye, dijital adli tıbbı ve açık kaynak gazeteciliğini kullanarak cinayetlerin ne zaman ve nerede yaşandığını, ne tür silah kullanıldığını ve faillerin kim olduğunu ortaya çıkardı. Araştırma sonucunda, videodaki askerlerin giydiği askeri üniformaların, gerçekten Kamerun ordusundaki bazı bölüklerde kullanıldığı ortaya çıktı.
Açık kaynak gazeteciliğinde ve araştırmacılıkta, bir haberi anlatmak veya tartışmalı bir olayı doğrulamak için herkese açık bilgiler – örneğin uydu görüntüleri, açık veri kümeleri ve sosyal medya – kullanılır. Gazeteciler internet üzerinden mevcut veri ve bilgileri araştırabilir, doğrulayabilir ve analiz edebilir.
Araştırma, özellikle cinayetlerin korkunç bir şekilde işlenmesi nedeniyle ve haberin farklı yönlerinin araştırılmasında ve anlatılmasında kullanılan teknikler nedeniyle büyük bir ilgi çekti. Africa Eye ekibi, Twitter’da araştırma raporunun özetlendiği bir tweet zinciri yayınladı. Paylaşım 70 binden fazla beğeni aldı ve 50 bin kez retweet edildi.
[BBC News Africa’nın tweet’i]
BBC’nin Africa Eye ekibinden serinin yapımcısı olan Daniel Adamson ve açık kaynak araştırmacısı Benjamin Strick, araştırmayı nasıl yaptıklarını IJNet’e anlattı.
Araştırmanın çerçevesini belirlemek
BBC Africa Eye ekibindeki araştırmacılar üç sorunun yanıtını arıyordu: Olay nerede yaşandı? Olay ne zaman yaşandı? Olayın sorumlusu kimdi?
Bir olayda ortaya çıkarmak istediğiniz unsurları ve bunlara nasıl daha hızlı ulaşacağınızı genel hatlarıyla belirlemek, açık kaynak gazeteciliği projesini kolaylaştırabilir. Adamson’a göre belli bir araştırma için gerekli olacak temel unsurlar hakkında bir fikir edinmek için, farklı bir açık kaynak çalışmasını incelemek gerekiyor.
Adamson “İlk olarak Twitter’da Bellingcat adlı hesabı takip edin” dedi. “Ekibin çalışmalarının tümünü okuyun ve kullandıkları araçlara bakın. Ayrıca New York Times’ın Görsel Araştırmalar (Visual Investigations) ekibini takip edin. Açık kaynaklı çalışmalarda çok iyi işler yapıyorlar. Afrika’nın farklı bölgelerinden araştırmacı belgesel çalışmaları için YouTube’da BBC Africa Eye sayfasını takip edin. Bu filmlerin tamamını izlediğiniz zaman, bir araştırmanın temel unsurları konusunda bir fikir edinmeye başlayacaksınız.”
Bir çerçeve oluşturduktan sonra, işin araştırma kısmı için, araştırma sürecini daha düzenli hale getirip hızlandıran belli prosedürleri ve süreçleri takip etmek gerekir. Araştırmalarında genellikle geriye doğru çalışarak doğru olmayan unsurları elemeyi tercih eden Strick, “Buradaki yaklaşımlar herkes için tamamen aynı olmayabilir ancak daha verimli çalışmak için bir sistem oluşturmanıza yardımcı olur” dedi.
Ücretsiz araçları kullanmak
Ekibin cinayetleri araştırmak için kullandığı araçlar, bilgisayarı ve internet bağlantısı olan herkesin ulaşabileceği araçlar.
Adamson, “Herkes açık kaynaklı çalışma yapabilir. Araçların çoğu ücretsiz. Sadece öğrenme isteği, metodolojik bir yaklaşım ve sabır gerekiyor” dedi.
Strick, cinayetleri gösteren videoyu kare kare incelemek için bir video oynatıcı kullandı ve videonun nerede çekildiğini Google Earth programıyla tespit etti. Ekip ayrıca uydu görüntülerini analiz etmek ve videodaki görüntülerle eşleştirip görüntünün çekildiği yeri doğrulamak için Sentinel Hub adlı, bulut tabanlı sistemi kullandı. Cinayetlerin hangi saatte işlendiğini belirlemek için de verili bir günde güneşin hareketlerini ve günışığının aşamalarını gösteren çevrimiçi bir uygulama olan SunCalc uygulamasını kullandı.
Gazeteci olmayan kişilerle işbirliği yapmak
Açık kaynak gazeteciliğinde bilgileri toplamak ve doğrulamak için gazeteci olmayan kişilerle yoğun işbirliği yapmak gerekir. Proje için çalışan ekipte üç BBC muhabirinin yanı sıra bir Twitter grubu ve Slack kanalı üzerinden bir araya gelen 15 farklı kişiden oluşan bir grup yer alıyordu. Uluslararası Af Örgütü’nden analistler ve araştırmacılar da araştırmaya katkı yaptı.
Adamson, “İnternette çok sayıda açık kaynak analisti bulunuyor. Çoğunun belli çalışma veya uzmanlık alanları var. Bu araştırmalarda böyle kişilerle işbirliği büyük önem taşıyor” dedi. “Elbette tüm bulgular BBC tarafından bağımsız olarak doğrulanıyor.”
İşbirlikleri beceri ve bilgi derinliği sağlasa da, Adamson’a göre, bilgiyi buldukları haliyle yayınlamaya alışkın olan açık kaynak araştırmacılarıyla çalışmak zorlukları da beraberinde getirebilir.
Adamson, “Açık kaynak araştırmaları topluluğu, çok şeffaf bir şekilde çalışmaya ve ilerledikçe karşılarına çıkan her bir bulguyu Twitter’da yayınlamaya alışkın” dedi. “Bu projede [onlara] ‘Durun, şimdilik bu bilgi kenarda dursun. Haberin tüm detaylarına ulaşıp ondan sonra yayınlayalım’ demek zor oluyordu.”
[BBC Africa Eye ekibinin orijinal haberinin videosu)
Yazıdaki görsel BBC’nin araştırmayı anlatan bir videosundan alınmış ekran görüntüsüdür.