Yazan: FABIOLA TORRES LÓPEZ
Çeviren: Sebla Küçük
Gazeteciler genellikle büyük yolsuzlukları ortaya çıkarmak için işbirliği içinde – ve sınır ötesindeki kişilerle birlikte – çalışmak zorundadır.
Latin Amerika’da altı ülkede 15’ten fazla muhabir ve editör tam da bunu gerçekleştirmek için Petrofraude adlı bir projede bir araya geldi. Projenin amacı, dünyada şeffaflığın en az olduğu ülkelerden biri olan Venezuela’da yolsuzluğu araştırmaktı. Ekibin bu yıl yayınlanan ve daha önce benzeri görülmemiş olan haberi, Venezuela liderliğinde Karayip ve Orta Amerika ülkelerinin yer aldığı bir ittifak olan Petrocaribe’de 28 milyar dolar tutarında şaibeli ticaret anlaşmalar yapıldığını ortaya çıkardı.
Projeyi Latin Amerika’da bir sınır ötesi araştırmacı gazetecilik örgütü olan CONNECTAS yönetti. Proje, 2019 yılında Venezuela’daki Basın ve Toplum Enstitüsü (IPYS) tarafından özel mansiyon ödülüne layık görüldü. ICFJ Knight Fellow programının bir üyesi olarak ben de projedeki gazetecilere multimedya ve veri toplama çalışmaları konusunda koçluk yaptım; örneğin hükümete ait binlerce kaydı temizlemelerine ve analiz etmelerine yardımcı oldum.
Araştırmadan çıkarılan bazı dersler şunlar:
Müttefiklerinizle birlikte parayı takip edin
Yolsuzluğun ulus aşırı bir süreç olduğunu biliyoruz. Bu nedenle gazeteciler de yolsuzlukları haberleştirirken sınır ötesinde çalışmak zorundadır. Petrofraude araştırması için CONNECTAS, Venezuela’dan El Pitazo, Nikaragua’dan Confidencial, Dominik Cumhuriyeti’nden Diario Libre ve El Salvador’dan La Prensa Gráfica’nın yer aldığı bir medya ittifakı oluşturdu.
Örüntüleri tespit etmek için veri tabanları oluşturun
Petrofraude projesi boyunca, gazeteciler daha önce hiç yayınlanmamış, birinci el kaynak niteliğinde yüzlerce belgeye ulaştı. Bunlar arasında toplantı tutanakları, denetim raporları ve sözleşmeler yer alıyordu. Bu belgeler ve kaynaklar sadece araştırmanın yazılmasını ve sürdürülmesini sağlamakla kalmadı, aynı zamanda ekibin yolsuzluk örüntülerini ve nüfuz ağlarını ifşa etmek için kullandığı veri tabanlarının oluşturulmasını sağladı. Bulguları arasında şunlar yer alıyordu: Amerikan Devletleri Örgütü’nde (OAS) Petrocaribe’nin müttefiki olan ülkelerinden ve faydalanıcılardan destek satın alındığı iddiası, Haiti’de hayali inşaat projeleri, borçlu ülkelerin Venezuela’ya ödeme yapmak için aşırı yüksek fiyatla gıda satışı yapması ve tüm bu işlerin arkasında yer alan yolsuzluğa bulaşmış tedarikçiler. Ortaya çıkarılan yolsuzluğun en net örneklerinden biri “Petróleo Por Votos” (Oya Karşılık Petrol) adlı raporda bulunabilir.
Aşağıdaki görselleştirme, bunun önemli bir delilini ortaya koydu.
Stratejik yerlere seyahat edin
Petrofraude’de ortaya çıkarılan tüm yolsuzluklar arasında en şaşırtıcı olan Haiti’deki durumdu. Ülkede 2010’da yaşanan depremden sonra Venezuela, buradaki yeniden inşa sürecine yardımcı olmak için 2,1 milyon dolardan fazla destek tahsis etmişti. Ancak bu para, başarılı inşaat projelerine gitmemişti. CONNECTAS, hükümetin denetimlerini analiz ederek bitmemiş bir dizi projeyi ve hatta bazı hayali projeleri ortaya çıkardı.
Ekip daha sonra Haiti’ye giderek yeni inşaat projelerinin olması gereken ancak hâlâ boş olan yerlerde drone ile videolar çekti.
Verimli şekilde planlama ve işbirliği yapın
Projedeki gazeteciler internet üzerinden CONNECTAS editörleriyle, geliştirme uzmanlarıyla ve benimle koordinasyon sağlayarak 14’ten fazla ülkede araştırma verilerini topladı ve analiz etti. Gazeteciler ayrıca Kolombiya’nın başkenti Bogota’da iki proje koordinasyon toplantısı düzenledi. Birincisi araştırmanın başında proje için beyin fırtınası yapmak amacıyla, diğeri projenin sonuna doğru tüm işlerin zamanında tamamlanmasını sağlamak amacıyla yapıldı.
Okurların farklı şekillerde etkileşime girmesini sağlayın
Daha geniş bir okur kitlesine ulaşmak amacıyla hikayemizi anlatmak için çok çeşitli araçlar kullandık. Örneğin, Petrofraude ekibi, Petrocaribe üzerinden petrol alan Venezuela ve diğer Karayip ve Orta Amerika ülkelerinin interaktif haritasını oluşturdu ve aynı zamanda her uzun raporun kısa bir özetini, aranabilir bir veri tabanını ve havadan drone ile çekilmiş videosunu paylaştı. Ayrıca araştırmamızda kullanılan özgün belgelerin kopyalarını da yayınladık.
Zamanlama ve etki
Venezuela’da 2018’deki devlet başkanlığı seçimi sonrası ülkedeki muhalefet ve yabancı hükümetler seçimin meşruluğunu sorguladı. Sonuç olarak CONNECTAS’ın ortakları, Petrofraude araştırmasının bulgularını, Ocak 2019’da Nicolás Maduro’nun ikinci kez devlet başkanlığı görevine başlamasından bir gün sonra yayınlamaya karar verdi.
Aynı ay, ABD’li Senatör Dick Durbin (Demokrat-Illinois), ABD Senatosu’nda Petrofraude projesinden bahsetti. Durbin, projeyi, Venezuela’da yolsuzluğa ışık tutan, “Venezuelalı medya çalışanlarının işbirliğine dayalı ve cesurca bir çalışması” olarak niteledi. Şubat ayında Haiti Başbakanı Jean-Henry Ceant, Petrocaribe yolsuzluğunun ve ülkedeki ekonomik krizin soruşturulması için dokuz tedbir alınacağını açıkladı.
Tüm bulguları okumak için Petrofraude’nin İspanyolca veya İngilizce sayfasını ziyaret edebilirsiniz.
Fabiola Torres ICFJ Knight Fellow programı üyesidir. Torres, Latin Amerika’da yolsuzluk, şeffaflık ve yönetişim sorunlarıyla ilgili daha fazla haber yapılması için gazetecilerin dijital araştırmaya dayalı haber yazma becerilerini güçlendirmesine yardımcı oluyor.
Yazıdaki görsel Petrofraude’nin ana sayfasından‘ndan alınmış bir ekran görüntüsüdir.
