Siyasal karar mekanizmalarının başı, Türkiye'de TBMM. Peki TBMM kadın erkek eşitliği konusunda Cumhuriyet'in ilk yıllarından bugüne ne kadar yol aldı? Siyasal Kararlara Katılımda Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Haritalama ve İzleme Çalışması raporu bu soruya kadın vekillerin sayılarını inceleyerek yanıt veriyor.
Bu alanda dünyadaki gelişmelere paralel ilerleme olsa da Türkiye'nin adımları epey ağır ve alınacak daha epey yol var.
Türkiye’de ortak yaşamın siyasal, ekonomik ve sosyal alanlarını etkileyen kararların oluşturulmasında toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin düzey ve alanlarını saptayarak eşitliği sağlayacak politikaların geliştirilmesine destek olmayı amaçlayan 'Siyasal Kararlara Katılımda Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Haritalama ve İzleme Çalışması raporu yayınlandı. "Türkiye’de Katılımcı Demokrasinin Güçlendirilmesi: Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin İzlenmesi Projesi" kapsamında hazırlanan bir dizi tematik haritalama ve toplumsal cinsiyet eşitliğini (TCE) izleme göstergeleri geliştirme çalışmalarının sonucu olan raporda, on tematik alanda haritalama raporları ve izleme göstergeleri hazırlandı. Türkiye’de ortak yaşamın siyasal, ekonomik ve sosyal alanlarını etkileyen kararların oluşturulmasında, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin düzey ve alanlarını saptayarak eşitliği sağlayacak politikaların geliştirilmesine destek olmayı amaçlayan raporda incelenen on tematik alan şöyle:
'Kadınlara yönelik toplumsal cinsiyet temelli şiddetle mücadele',
'siyasal kararlara katılımda';
'eğitime, istihdama, din, spor, sağlık ve kentsel haklar/hizmetlere erişimde';
'medyada cinsiyetçilikle' ve
'kadın/insan ticareti ile mücadelede' toplumsal cinsiyet eşitliği.
TBMM KADIN ERKEK EŞİTLİĞİNDE NEREDE?
Rapor boyunca derlenen veriler, Türkiye’nin hem siyasal hem ekonomik kararlara katılımda toplumsal cinsiyet eşitliği açısından dünya ortalamalarının altında bir performansı olduğunu gösteriyor. Bu noktada raporun toplumsal cinsiyetin daha çok kadın erkek eşitliği ayağına odaklandığını, toplumsal cinsiyet eşitliği denilince bahsedilmesi gereken LGBTİ+ bireylerden oldukça kısa bahsettiğini vurgulayalım: Türkiye’de kadınlar ilk kez 1934 yılında yerel seçimlere ve 1935 yılında genel seçimlere katılabildi. Türkiye'de ilk kez genel seçimlere katılan kadınlar (8 Şubat 1935), TBMM'de 18 milletvekilliği ile yüzde 4,52 oranında temsil edilmişlerdi. Çok partili hayata geçildiğinde, 1950'de yüzde 0,62'ye inen oran, uzun yıllar boyunca yüzde 4'ün altında kalmıştı. Ancak 7 Haziran 2015 seçimlerinde yüzde 17,8'e ulaşabildi. Türkiye tarihinde seçilmiş toplam 10.781 milletvekilinin sadece 494’ü yani yüzde 4,58’i kadındı. 24 Haziran 2018 Genel Seçimlerinde TBMM’de kadın temsilci sayısı 103 ile yasama tarihinin en yüksek sayısı oldu. Bu artış, temsilde gelişim açısından olumlu olsa da hala yetersiz.
[infogram id="733f91d2-e18f-47f7-bc48-5f217b4ef11d" prefix="hMe" format="interactive" title="Copy: seçimlerde kadın adaylar"]
Seçimlerde toplumsal cinsiyet eşitliğinin gerçekleşmesini etkileyen faktörlerin başında siyasal partilerin aday listelerinde yer alan kadın adayların oranı ve ne kadarının seçilebilecek sıradan aday gösterildiği geliyor. Türkiye’de seçimlere katılan kadın aday oranı ve TBMM’de seçilebilen kadın temsilci oranı 2007 yılından başlayarak artmakta. 2007 seçimlerinden başlayarak kadın milletvekilleri sadece birkaç büyük kentten değil, Türkiye’nin her yerinden, özellikle de az gelişmiş bölgelerden seçilmeye başlandı. Bu değişim büyük ölçüde DTP’nin bağımsız adaylarla seçime katılması ve kadın kotası uygulaması ile; diğer partilerin de kadın aday sayılarını arttırmaya çalışmaları ile gerçekleşti. Aynı tarihte TBMM’de kadınların temsili yüzde 4,4’den yüzde 9,1’e çıktı. Bu artışın içinde en yüksek pay yüzde 29,6 ile bağımsız adaylarla seçime giren DTP’nin oldu. (İlgili infografik ilerleyen bölümlerde) 2015 Genel Seçimlerinde siyasal partilerin aday listelerinde yer alan kadın aday oranı ortalaması yüzde 23,78 oldu. Toplam 523 kadın adayın yüzde 25,2’si 1. veya 2. sıradan aday gösterildi. Siyasal partilerin kadın aday oranları ise AKP yüzde 18,1, CHP yüzde 19,4, DTP/HDP yüzde 45,2, MHP yüzde 12,1 şeklindeydi. Seçilen kadın milletvekili oranı ise yüzde 14,76 olup, kadın milletvekillerin seçildikleri siyasal partilere göre sayı ve oranları ise şöyledir: AKP 34 kadın Mv. yüzde 10,76; CHP 19 kadın Mv. yüzde 14,50; HDP 19 kadın Mv. yüzde 35,19; MHP 3 kadın Mv. yüzde 8,33.
[infogram id="f8d4687c-af7d-404d-b9f8-46bc2cb8fcb4" prefix="Vd5" format="interactive" title="2015 genel seçimleri kadın mv"]
Bugün TBMM’de grubu bulunan siyasal partilerin parti genel merkez yönetim kurullarında (MYK) kadın oranı ise şöyledir: AKP yüzde 21,74; CHP yüzde 25; HDP yüzde 48,78 ve MHP yüzde 6,94.
[infogram id="2e4dab56-fe02-4fb5-b9f0-93165afe24e0" prefix="yaR" format="interactive" title="Parti myk'ları kadın oranı * 2017"]
TÜRKİYE KADIN TEMSİLİNDE HANGİ NOKTADA?
Parlamentolar Arası Birlik’in (IPU) 2002 verilerine göre, kadınların temsili açısından dünya ortalaması %14,5; Avrupa ortalaması %16,8 iken Türkiye’de bu oran yüzde 4,4’de kalmıştı. Aynı veriler 2017 yılında sırasıyla yüzde 23,6 ve yüzde 27,2 oldu. Türkiye’de bu oran ancak yüzde 14,7’ye yükselebildi. Bu oran ile Türkiye, toplumsal ve kültürel açıdan daha ileri olmakla övündüğü Arap ülkelerinden (yüzde 17,5) bile geride kaldı. Günümüzde Türkiye’de doktorluk, avukatlık, mimarlık, akademisyenlik gibi kariyer mesleklerde görev yapan kadınların oranının yüzde 30-40’larda olduğunu düşündüğümüzde bu potansiyelin siyasal temsile ve kamu kurumları yönetimlerine eşit yansımadığını görüyoruz.
[infogram id="f907340f-f892-4f09-866a-471c03bf659e" prefix="sLw" format="interactive" title="KADINLARIN TEMSİLİ (PARLAMENTOLAR ARASI BİRLİK VERİLERİNE GÖRE)"]
Günümüzde Türkiye’de doktorluk, avukatlık, mimarlık, akademisyenlik gibi kariyer mesleklerde görev yapan kadınların oranının yüzde 30-40’larda olduğunu düşündü-ğümüzde bu potansiyelin siyasal temsile ve kamu kurumları yönetimlerine eşit yansımadığını görmekteyiz. Prof. Dr. Serpil Sancar'a göre, "Kadınların siyasal kararlara eşit katılımı önündeki engellerin başında, ülkedeki ana-akım siyasal partilerin kadın erkek eşitliğini içten benimsememeleri ve bu konuda destek olmaktan çok, kadınların fiilen önünü kapatan bir rol oynamaları gelmektedir. Bunun yanında elbette kadınların yeterli aile desteğinin olmaması, politik yaşamın “erkek egemen” niteliği, ataerkil ideolojinin ve kültürel geleneklerin kadın hakları aleyhine içeriği, parasal destek yokluğu ve seçim sisteminin kadınları ve genel olarak güçsüzleri engelleyici niteliği de temel faktörler arasında sayılmalıdır."
SİYASAL KARARLARA KATILIMDA TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİ: 2007, 2015, 2018 GENEL SEÇİMLERİ
Rapora göre, Türkiye’de 2007 Genel Seçimlerinden itibaren aday olan kadın sayısında, hızlı olmayan ama istikrarlı bir artışın olduğu görülüyor.
[infogram id="a4967887-c576-4e20-b1a3-c9eb5be2f07b" prefix="bde" format="interactive" title="seçimlerde kadın adaylar"]
Kadın Koalisyonu (KK) 2015 Genel Seçimlerinde kadın adayların seçim çevreleri ve siyasi parti-lere göre dağılımı ile ilgili yaptığı çalışmada tüm adayların yüzde 26,6’sının kadın olduğunu saptadı. Sadece meclise girme ihtimali olan 4 partiye baktığımızda ise bu oran %23,78’e iniyor.
Bu araştırmaya göre kadın aday oranının ortalamanın 4 ve daha fazla puan üzerinde olduğu iller: Adana, Mersin, Denizli, İstanbul 2. Bölge, İzmir 2. Bölge: %30 Malatya, Tunceli, İstanbul 1. Bölge, İzmir 1. Bölge: %31 (İstanbul 3. Bölge ortalamanın hemen altında kalmış) Ankara 1. Bölge, Muğla, Sakarya: %32 Aydın, Kayseri: %33 Giresun: %34 Hatay: %36 Edirne: %37
Kadın aday oranının ortalamanın 6 ve daha fazla puan altında olduğu iller: Ağrı, Amasya, Kastamonu, Kütahya, Uşak: %18 Bitlis: %17 Çankırı, Ardahan, Bayburt: %16 Hakkâri: %14 Artvin: %13 Seçimlerde kadınların seçilebilme şanslarını artıran en önemli faktör; aday listesinde kaçıncı sıradan aday gösterildikleri. Toplam 523 kadın adayın %25,2’si 1. veya 2. sıradan aday gösterilmiş. Birinci sıradan aday gösterilen kadınların sayısı AKP'de 3, CHP’de 14, MHP’de 2, HDP’de ise 25. İlk üç sırada aday gösterilenler: MHP’nin kadın adaylarının %25’i, AKP'nin kadın adaylarının %32’si, CHP’nin kadın adaylarının %35’i, HDP’nin kadın adaylarının ise %39’u.
[infogram id="13808b8d-9db1-442a-88f1-1bd027c87797" prefix="eet" format="interactive" title="2015 seçim kadın aday"]
24 HAZİRAN 2018'DE NE OLDU?
2015 Genel Seçimlerinde kadın aday oranı %23.78 iken bu oran 24 Haziran 2018 seçimlerinde düştü. 2018 Genel Seçimlerine katılan 4851 adayın 996’sı kadın (%20,53). TBMM’de kadın milletvekili oranı %14,7’den, %17,1’e çıktı. 33 ilden hiç kadın vekil çıkmadı. 2015 Genel Seçimlerine göre 2018 Genel Seçimlerinde AKP ve CHP kadın aday oranı artmış, HDP’de ise azaldı. İYİ Parti ise aday listelerine %25 kadın kotası uygulamıştır. 2015 Genel Seçimlerine göre 2018 Genel Seçimlerinde kadın milletvekili oranı AKP, HDP ve MHP’de artmış, CHP’de ise azalmıştır.
[infogram id="f20c5136-6f7d-4bcc-9e7d-41ed19e7810d" prefix="co6" format="interactive" title="24 Haziran 2018 Seçimleri ve Sonrasında Kadınların Katılımı ve Temsili"]
DÜNYA ve TÜRKİYE PARLAMENTOLARINDA KADIN MİLLETVEKİLLERİ
7 Haziran 2015 Genel Seçimleri sonrası seçilen kadın milletvekili sayısı 98. Parlamento’daki kadın temsil oranı ise %17,82 oranı ile Cumhuriyet tarihindeki en yüksek oran oldu. Kasım 2015 Genel Seçimlerinde ise kadın milletvekili sayısı 81’e, Parlamento’daki kadın temsil oranı %14,73’e düştü. 24 Haziran 2018 Genel Seçimlerinde ise sayı artsa da vekil sayısı 550'den 600'e çıkarıldığından bu oran %17.1 oldu.
[infogram id="98e71d2d-ee6f-46cd-8800-899abad76388" prefix="64o" format="interactive" title="1 kasım 2015"]
TBMM'de Siyasal Partilere Göre Seçilmiş Kadın Milletvekili Oranları şöyle: [infogram id="2b993517-f385-4870-b046-a9fb545caed5" prefix="YMa" format="interactive" title="tbmm - kadın mv sayısı"]
Dünyada ülkelere ve bölgelere göre meclislerde yer alan kadın temsilci oranını periyodik olarak izleyen Parlamentolar Arası Birlik’in (Inter Parliamentary Union IPU) meclislerdeki kadın temsilci oranı, toplam sayılar ve bölgesel ortalamaları aşağıdaki infografiklerde gösteriliyor. TBMM’de kadınların siyasal temsil oranı yüzde 14,73 ile dünya ortalaması olan yüzde 23,6 düzeyinin de altında ve dünyada en düşük ortalamaya sahip Arap ve Pasifik ülkelerinden bile daha geride bir kadın temsiline sahip.
[infogram id="f23dbffe-e97c-4965-bc83-ddac38e9e935" prefix="GST" format="interactive" title="Dünya Parlamentolarında Kadın Temsilcilerin Bölgesel Ortalaması"]