İsveç'ten konuğumuz ile seçim gözlemini konuşacağız. Kendinizi kısaca tanıtıp bize organizasyonunuz hakkında bilgi verebilir misiniz?
Therese Pearce Laanela:Bugün sizinle birlikte olmak benim için bir zevk. Benim adım Therese Pearce Laanela.Laanela benim Estonya kökenimden geliyor. Kanada'da büyüdüm ama şimdi İsveç'te yaşıyorum. İsveç'te yaşamamın sebebi ise seçim süreçlerinin başında, uluslararası çalışan bir ekibin başında olmam. Biz genel merkezi Stockholm'de bulunan, demokrasi ve seçim ile ilgili çalışan küresel bir hükümetlerarası enstitüyüz.
India International gibi ne tür faaliyetlerde bulunuyorsunuz, biraz daha detay verebilir misiniz? Therese Pearce Laanela: Elbette. Benim takımım, seçim süreçleri takımı, Biz arka planda çalışıyoruz. Bu nedenle, seçimlerden ne beklememiz gerektiğine, seçimlerin nasıl görünmesini beklememiz gerektiğine, seçimlere uygun şekilde kapsayıcı, katılımcı kılan unsurlara, sahip olunması gereken iyi sistemlere ilişkin normlar ve standartlar üzerinde çalışıyoruz. Pandemi olunca ne olacak? Seçimleri organize etmeniz gerekebilir mi? Seçimlere siber saldırılar olursa ne olur? Teknoloji seçimler için ne anlama geliyor? Perde arkasında incelediğimiz konular başlıca bunlar. Ve bunu genellikle seçim yönetim organları, seçim komisyonları, seçimleri organize edenle ekiplerle birlikte yapıyoruz. Ama aynı zamanda seçim yetkililerini sorumlu tutan sivil toplum kuruluşlarıyla ve seçim reformuyla ilgili kararlar alıyorlarsa parlamentolarla, yani seçimlerin nasıl yapıldığını gerçekten önemseyen herkesle birlikte çalışıyoruz ve ekibim el kitapları, web siteleri vb şeylerle çalışıyor. Bu nedenle, Google'da seçmen kaydı veya sınır belirleme gibi seçimlerin perde arkası olan bölümlerle ilgili herhangi bir şey ararsanız, kuruluşumuz veya ortak kuruluşlarımız tarafından geliştirilen kaynaklara ulaşmanız oldukça mümkün.
Ben şu anda sahada çalışıyorum ancak Addis'te veya Hartum'da veya Tunus'ta veya Paraguay'da bulunan ekiplerimiz, seçim komisyonları, seçimin sivil toplum ve demokrasi ilgili diğer süreçleri hakkında doğrudan sahada çalışacaklar. Örneğin, parlamentolarla veya siyasi partilerle çalışabiliriz. Sizce seçim gözleminin çağımızda neden özel bir önemi var? Therese Pearce Laanela:Seçim gözlemi birçok açıdan önemlidir. Bu açılardan biri seçim gözleminin, seçimde neler olabileceği hakkında bir hesaplama olmasıdır. Dolayısıyla, siyasi partilerin ve adayların seçimlerden doğrudan etkilendiğini ve belki de çok duygusal olacaklarını ve onlar için risklerin çok yüksek olduğunu düşünürsek çok açık ve meşru nedenlerle kısmi bir paydaşdırlar. Örneğin, seçimdeki partiler tarafından bir şeyi iyi yönetemediği için eleştirilen seçim yönetim organının kendisi olabilir. Bu nedenle seçim gözlemi, bu konuda neler olup bittiğine ve neyin önemli olduğuna dair tarafsız bir görüş sunabilir. Seçim gözlemi yıllar içinde küresel metodolojiler geliştirdi ve bu metodolojiyi sayesinde, çok kapsamlı bir hesap alabilirsiniz ve böylece bir adımın kaldırılmasını sağlarsınız. Bu çağda bunun neden özellikle önemli olduğunu sordunuz. Sosyal medyanın yükselişi ile birlikte bir seçimi bazı yönlerden itibarsızlaştırabilecek bilgilerin çabukluğu ile mücadele ediyoruz. Bundan dolayı seçime sadece sosyal medya aracılığıyla olabilecek bir çabuklukla değil, çok ciddi bir mercekten bakan bir titiz metodolojiye sahip olmak oldukça önemli.
Seçim gözlemi konusunda sahada doğrudan bir deneyiminiz var mı bilmiyorum ama farklı yerlerde işlerin nasıl gittiğini çok iyi biliyorsunuz. Bu yüzden size sormak istiyorum, daha önce bahsettiğiniz farklı kıtalarda farklı yerlerde edindiğiniz deneyimlerinizi karşılaştırıp değerlendirebilir misiniz? Therese Pearce Laanela: Tabii ki. 30 Yıldır seçimlerle çalışmanın zevkini yaşıyorum. 1992 Yılında Kamboçya'da başladım. Bu, tamamen Birleşmiş Milletler tarafından düzenlenen ilk seçimlerdi ve o zamanlar Birleşmiş Milletler için çalışmaktan, bu seçimleri düzenlemekten zevk aldım. Mozambik'te savaştan sonraki ilk çok partili seçimler üzerine çalıştım. Her iki durumda da savaş sonrası geçiş seçimlerinde ben örgüt tarafındaydım ve dışarıdan gelen gözlemcilerimiz vardı, bu yüzden gözlemcilerin ev sahipleriydik. Bu bakış açısına sahiptim. Özellikle Bosna ve Kosova'daki savaşlardan sonra Balkan bölgesinde birçok kez seçim gözlemcisi olma zevkini de yaşadım ve çok gergin anlar tecrübe ettim. Ondan sonra Carter Center'la çalışırken seçim gözlem görevlerini yürütmekten ve onları organize etmekten büyük zevk aldım. Bu yüzden bu çalışmaların zaman içinde nasıl değiştiğine dair bir fikrim var. En büyük değişikliklerden biri,o ilk günlerde seçim gününe çok fazla odaklanılmasıydı. Seçim Günü'nde çok sayıda gözlemci gönderme konusunda biraz daha fazla -kayıtsızlıkla ilgili belki de-para vardı. Örneğin 1989’da Namibya’da alanda çalışanlardan çok, uluslarası gözlemci olduğu söyleniyordu. Ve bu gerçekten önemli bir fark. Seçim gözlemciliği daha profesyonel ve daha donanımlı hale geldikçe, uluslararası gözlemciler açısından sahada daha az gözlemci görme eğiliminde olacaksınız. Seçim gününde Türkiye bağlamında da önemli olduğunu düşündüğüm şeylerden biri yerel gözlemciler. Olması gereken, vatandaşların kendi seçimlerini izlemesidir ve bu, kilisenin kendi seçimlerini izlemeye çok dahil olduğu ve dünyanın geri kalanında yerel bir gözleme ilham veren Filipinler'deki güç hareketinden çok ilham almıştı. Şimdi, uluslararası seçim gözlemcilerinin yapacağı şey, seçim gününde sahadaki gözler olan yerel gözlemcilerle sık sık ortaklık kurmak olacak. Ancak uluslararası gözlemcilerin getirebileceği şey, bu uluslararası bakış açısı ve başka yerlerde de kullanılan metodolojidir. Ve bu metodoloji giderek daha da uzun vadeli oluyor. Bu nedenle, tüm seçim döngüsüne bakmak ve ayrıca seçimlerin ne zaman ve hangi çerçevelerde yapıldığına bakmak gerekir. Örneğin, seçim, yasal çerçeveye uygun mu, yasal çerçevede herhangi bir boşluk var mı? Seçmen kaydı doğru yapıldı mı? Seçmen kaydı sorunsuz mu ve uluslararası standartları karşılıyor mu? , Bu günlerde çoğu şey online yapılıyor. Sonuçların iletildiği gibi sistemler gibi. Bu nedenle, bu günlerde ihtiyaç duyduğunuz bir şekilde gözlem yapmak için özel bilgiye, teknik bilgiye ihtiyacınız var.Örneğin gözlem için 25 yıl önce gözlerinizin yerinde olması ve bir kontrol listenizin olması yeterli olabilirdi. Teknolojinin gelişmesi seçim gözlemini de değiştirdi. Bu sistemleri denetleyebilecek veya seçimlerin düzenlenmesinde kullanılan herhangi bir teknolojiye erişebilecek, bu tür beceri setlerine sahip insanlara ihtiyacınız var.
Sadece seçime bakmak değil, aynı zamanda seçimlerin yapıldığı ortama da bakmalıyız. Bu yüzden daha kapsamlı bir bakış açısı gerekir. Aynı zamanda siyasi dinamikler önemli.Siyasi bağlamın önemli olduğunu ve insanların seçimlerde olan bir şeye kızan paydaşları getirdiğini kabul etmeliyiz. Yanlarında sadece seçimlerde yaşananların ötesinde, kökleri başka bir şeye, geçmişteki bazı adaletsizliklere dayanan şikayetler taşıyor olabilirler, bu yüzden siyasi bir zemin anlayışı, seçim gözlem örgütlerinin daha iyi duruma geldiğini düşündüğüm bir şey. Ve sonra düşünemeyeceğiniz şeylerin arkasında, örneğin seçim otoritelerinin finansmanı var. Bunun bir yolu olabilir. Otoriterizmin yükselişiyle birlikte, seçim komisyonunların başarısızlığa uğratmanın yolları olduğunu görüyoruz. Ve bunu yapmanın yollarından biri finansmanı durdurmak veya bağımsızlıklarını çeşitli şekillerde azaltmak olabilir. Ve bu, perde arkasına, seçimlerin yürütülmesinin bağımsızlığının nasıl olduğuna bakma yeteneğinin bu becerilerden ödün verme şeklidir. Ve son olarak Covid'den bahsetmem gerekiyor. Cocid, seçimler söz konusu olduğunda gerçekten her şeyi değiştirdi, çünkü bir seçim sandığı sosyal mesafeye tamamen aykırı. Aynı anda bir yerde bir sürü insan var. Böylece Covid ile, muhtemelen Covid’den daha uzun sürecek birçok değişiklik oldu ve Özel oylama düzenlemeleri,önceden oylamalar başladı. Posta yoluyla oylama da aynı şekilde. Bu belki de internetten veya başka yollarla oy kullanabilmek için bir hareketi hızlandırdı. Bu, insanların oy kullanma şeklini değiştirecek ancak bu aynı zamanda gözlemin gelecekte yapılma şeklini de değiştiriyor, çünkü bu diğer oy verme yöntemlerine bakan metodolojilere sahip olmanız gerekecek.
Bahsettiğiniz birçok sorun oldukça tanıdık. Ancak seçim gözlemi konusunda çalışan Türkiye merkezli herhangi bir kurumla temasınız veya iş birliğiniz olup olmadığını merak ediyorum. Web sitenizi incelediğimde Dünya'nın birçok farklı ülkesini gördüm ama Türkiye'nin adını göremedim. Türkiye’den herhangi biriyle bir temasınız var mı veya önümüzdeki yıllarda herhangi bir işbirliği yapmayı düşünüyor musunuz? Therese Pearce Laanela: Spesifik olarak ben temasta değilim, ama biz büyük bir organizasyonuz. Yani parlamento ekimizin Türkiye Parlementosu ile birlikte çalışmasını hayal edebiliyorum.Biz seçimlere tutkuyla önem verenlerden, seçimlerde çalışan yetkililerden, politika yapıcılardan ve sivil toplumdan haber almak için her zaman çok hevesliyiz. Buna katılmaktan her zaman mutluluk duyarız. Örneğin, bir seçim reformuyla ilgili bir parlamento soruşturması varsa, her zaman bir uzman görüşüne ağırlık vermekten mutluluk duyarız ve eğitim kursları, çalıştaylar vb. gibi şeyleri bire bir yapmaktan mutluluk duyarız. Bu nedenle, seçimlerin nasıl yürütüldüğü veya gelecekte nasıl yürütülmesini istediğimiz konusunda Türkiye bağlamında tartışılan konulara küresel bir bakış açısı isteyen herkesi teşvik ediyoruz.
Kendinizi kısaca tanıtmak ister misiniz? Amanda Valentine: Benim adım Amanda Valentine ve VOS organizasyonunun başkanıyım, VOS İsveç’te seçim gözlemi yapan gözlemci anlamına geliyor Biz yeni bir organizasyonuz. Biz sadece diğer ülkelerde ve İsveç'te seçimleri gözlemleyen insanlardan oluşuyoruz ve sadece seçim gözlemiyle ilgilenen kendi organizasyon kurduk.
Ne zamandır seçim gözlemi üzerinde çalışıyorsunuz? Kuruluşunuzun ana faaliyetlerini açıklayabilir misiniz? Amanda Valentine: Belarus'ta, Litvanya'da, Rusya'da, Polonya'da, diğer birçok ülkede seçimleri gözlemlemeye başladım. Ve yerel seçim gözlemcileriyle birlikte çalışıyorum. Bunlar uluslararası kuruluşlar değillerdi. Vatandaşlar kendi seçimlerini gözlemleyip kendi seçimlerini kontrol ederler. Ve bu bir seçim sisteminin çok önemli bir parçası. Bence bu doğrudan sadece siyasi tartışmalarda değil, aynı zamanda süreçte de vatandaşların sürecin kendisine katılımı. Bunu 10 yıl boyunca başka ülkelerde yaptıktan sonra başka ülkelerde seçimleri gözlemlemememin biraz garip olduğunu fark ettim, bunları kendi ülkemde hiç gözlemlemedim. Yani bu, İsveç'in, demokrasinin, demokrasiyle çalışan insanları desteklediği, diğer ülkelere verdiği desteğin aslında orada olan İsveç'e geri getirdiğimiz bir durumdu:İsveç'te demokrasiyi güçlendirmek. İsveç'te her dört yılda yılda bir seçimleri gözlemledik. Sekiz yıldır seçimleri gözlemliyoruz. Yani bu seçim gözlemlediğimiz üçüncü seçim olacak.
Yanlış hatırlamıyorsam, İsveç'teki son seçimleri gözlemlediniz. Yabancı ülkelerde ve İsveç'te neler yaşadığınızı karşılaştırmak ister misiniz? Amanda Valentine: Yerel seçim gözleminin amacı, etrafta dolaşıp usulsüzlük aramak değil,sistemde hangi sorunların olduğunu görmek için sistemi izlemektir. Adalet her ülkede çok farklı ama temel prensip aynıdır. İnsanlar sandıkta özgür bir seçim yapabilmeli, ancak o zaman teknik olarak nasıl gerçekleştirildikleri ve devletin bu konuda oynadığı rol ülkeden ülkeye çok farklı. Bu yüzden bizim için seçim gözlemi yapmanın amacı, sistemi izlemek ve iyileştirmeler önermek, . Bu, birinin kastılı bir şeyler yaptığı anlamına gelmez ancak sistemin düzeltmemiz gereken kusurları olabilir. Gözlemimizin bir amacı budur. Diğer amaç ise insanları sisteme dahil etmektir. Bu nedenle, bazıları farklı örgütlerden, hatta siyasi partilerden gelmeden önce siyasi bir geçmişi olmayan insanlarla çalışıyoruz. Ama aynı zamanda ücretsiz üniversite okullarından gençleri de dahil ediyoruz, bütün günlerimizi elektrik sistemlerine ve montajcılara harcıyoruz. Sandık merkezleri ve neler olduğunu görüp ve sistemin bir parçası gibi hissetsinler istiyoruz. Sahip olduğumuz demokratik sistemin sahipliğini hissetsinler istiyoruz. İsveç'te örgütlü sahtekarlıkla ve güvendiğimiz seçimlerin sonucuyla ilgili sorunlarımız yok, ancak sandıkta sorunlarımız var. Değiştirmek istediğimiz şeyler var çünkü sadece insanların başkalarının neye oy verdiğini görebilecekleri teknik şeyler var. Ve İsveçliler bunu tarihsel olarak umursamadılar çünkü gerçekten hiçbir siyasi baskı olmadı. Ancak belirli bir şekilde oy kullanmaları için onlara baskı yapan aile üyeleri olan insanlar olabilir ve bu kötü bir şey. Bu, İsveç seçimlerine yönelik bir eleştirimiz.
Seçim gözleminin günümüzde neden önemli olduğunu açıklayabilir misiniz? Amanda Valentine: Bence bu önemli çünkü bu vatandaşları seçim gözlemine dahil etmenin bir yolu. Yerel seçim gözleminden bahsediyorum, uluslararası değil. Diplomatlar ya da diğer insanlar gelip sisteme baktıklarında ve sonra çok diplomatik oldukları bu raporu yazdıklarında, tek bir amaca hizmet eder: kıyaslamak. Bu uluslararası işbirliği. Çok iyidir yerel gözlem. başka bir amaca hizmet eder:Vatandaşlar. Bu bir insan hakları işidir çünkü oy kullanma haklarınız, sayılan oyunuz İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 21. Maddesi’nde korunur. Herkesin kendi ülkesinin hükümetinde seçilmiş yetkililer aracılığıyla veya doğrudan yer alma hakkı vardır. Yani bu, diğer insan hakları izlemelerine benzeyen insan haklarıdır.
Türkiye’deki herhangi bir seçim gözlem kurumuyla işbirliği yapıyor musunuz veya işbirliği yapmayı düşünüyor musunuz?
Amanda Valentine: Benim çalıştığım organizasyonun bir finansı yok , biz sadece bir insan birliğiyiz. Bu yüzden her zaman seçim gözlemi yaptığımızda, bunu diğer örgütlerin yardımıyla yaptık. Tıpkı bir ağ ören bir örümcek gibiydik ve bu ideali gönüllüler gibi yaptık. Yani işimiz tamamen gönüllü. Türkiye'deki birileriyle işbirliği yapmak isteriz. Birkaç yıl önce seçim gözleminin gazetecilik kısmı, gözlemciler gazetecilere ilginç haberler üretmeyi nasıl hızlı ve kolay hale getirecek şekilde verebilecekleri hakkında bir atölyemiz oldu. Birileri tarafından davet edilmeyi ve gelecek yıl gelip gözleminize katılmayı çok isteriz.
Merhaba. Kendinizi kısaca tanıtır mısınız?
Roman Udot: Merhaba, benim adım Roman Udot. Rusya'dan Golus Hareketi’nin Eş Başkanıyım. Bu yüzyılın başından beri seçim gözlemi yapıyoruz.
Yani kişisel olarak, ne zamandır seçim gözlemi üzerinde çalışıyorsunuz ve kuruluşunuzun ana faaliyetlerini açıklayabilir misiniz?
Roman Udot: Şahsen, ilk seçimlerim çok ünlüydü. 2004 Yılında Turuncu Devrim olarak adlandırıldı. Birdenbire toplumun davranışlarındaki bu büyük değişimi gözlemlemek için Ukrayna'ya gittim. Ve o zamandan beri seçimlerle çok ilgileniyordum. Ve o zamandan beri, 18 yıldır seçimleri gözlemliyorum.
Kuruluşunuzun ana faaliyetleri nedir?
Roman Udot: Ana faaliyetimiz seçim gözlemidir. Başka bir şey yapmıyoruz. Bunun bir insan hakkı olduğunu söylebiliriz ve kendimizi insan hakları savunucuları olarak görebiliriz çünkü insanlar bazen bunun siyaset olmadığını unuturlar. Bu insanların doğuştan gelen bir insan hakkıdır. İnsanlar özgürce seçip, toplumun nasıl olacağına karar vermekte özgür olmalıdı. Bu bir insan hakkıdır.
Kullandığınız birçok farklı metodoloji olduğunu biliyorum. İsterseniz seçim gözleminde kullandığınız metodolojilerden birkaçını açıklayabilir misiniz?
Roman Udot: Seçim gözlemi çok eski bir iştir. Antik Yunan'da insanlar seçime giderlerdi belki birkaç bin yıldır. Ve elbette her seçimin içine bakan ve iyi mi kötü mü olduğuna karar veren birine ihtiyacı var. Bir futbol maçınız varsa, kurallara ve oyununun adaletine uyan hakemlere sahip olmanız gerekir. Yani, seçim gözlemcileri yapılan her türlü seçimin özünde yer alıyor. 21. yüzyılda yaşıyoruz ve seçimleri gözlemlemek için daha karmaşık yöntemlerimiz var. Ama aslında kurallara uyulup uyulmadığı özünde aynıdır. Sahada yerde olduklarını gözlemleyebilir, sandıkta mevcut olan sürece baktıklarını gözlemleyebilir veya bakabilirsiniz.Türkiye'de olduğu gibi internette yayınlanan veriler, Belarus Cumhuriyeti gibi bazı istisnalar dışında Bu şekilde bu verileri gizlemeye bile çalışırlar. Ama yine de her şey gözlemlenebilir olduğundan, orada bir şeylerin ters gittiğini görebilir ve tespit edebiliriz. Elbette birçok yöntemimiz var. Matematiksel yöntem, veri analizi yöntemi ve son zamanlarda 21. yüzyıl yöntemyile analiz etmeye başladık çünkü Ermenistan, Rusya,Ukrayna, Azerbeycan gibi ülkeler sürecin kendisini sandık merkezinde çevrimiçi olarak yayınlamaya karar verdiler. Yani bu durumda. Onları sadece oylama sırasında, oylama sonrasında ve veri formunda gözlemleyemiyoruz Aslında zamanda ve mekanda seyahat edebiliyoruz ve bir yıl önce gerçekleşmiş seçimlere bakabiliyoruz..Yani yöntemlerimiz eski yöntem, matematiksel yöntem ve videoya bakmanın 21. yüzyıl yöntemi. Son zamanlarda saymayı bilen bir makine sistemi bile kurduk. En azından artık oylamaya katılan kişi sayısını otomatik ve bilimsel olarak kanıtlayabiliriz. Bu,seçimlerin çok önemli bir parametresini ortaya çıkıyor.
Şimdiye kadar farklı ülkelerde seçim gözlemi yaptığınızı söylediniz. Peki, Rusya'da ve farklı bağlamlarda çalışma deneyimleriniz arasındaki farklar nelerdir? Roman Udot: Maalesef Türkiye'de seçimlerde hiç gözlem yapmadık. Ama ben dün gece yaptım. Verilere bakıldığında, yöntem # 2 uygulanmış. Rusya’dan, devrimden öncesine, Ermenistan ve Azerbaycan’a kıyasla aşağı yukarı bir sorun yok. Ama yine de bazı şüpheli noktalar, alanlar görüyorum ve tabii ki Türk halkı,Türk gözlemciler dikkatli olmalı. Sandıklarda ne olduğuna karar vermelisiniz. Hukukun üstünlüğü ve hukuk kuralları evrenseldir. Kim kendisinin özel olduğunu düşünüyorsa onun adına üzgünüm. Her milletin verileri, doğa yasalarına bağlı kalır ve farklı toplumlara benzer. Benim için insanların aslında aynı olduğunu anlamak önemlidir. Bazen Winston Churchill'in "Demokrasiye karşı en iyi argüman, ortalama bir seçmenle beş dakikalık bir konuşmadır." sözüne değinirler. O sanırım sıradan seçmeni, basit fikirli, belki eğitimsiz, belki de bazı yanlış kavramlarla dolu olduğunu kastetti ama yanılıyor olabilir. Demokrasi, birlikte bir şeye karar veren binlerce ve milyonlarca insanın olduğu,tamamen farklı bir hikayedir. Bir bilgisayar, hatta beyin gibi. Beynimiz nöronlardan oluşur ve her nöron bir hücredir. Ama kafatasımızda bir araya geldiklerinde, birdenbire paylaştıkları sayı beyne dönüşüyor. Aynı şey bilgisayarlarda da olur. Basit detaylardan, basit basit aletlerden oluşur. Aynısı demokraside de olur. Belirli bir seçmen göz önüne alındığında, demokrasinin kötü olduğunu söyleyebilirsiniz çünkü bu insanları basit bulabilirsiniz ama birleştirildiklerinde bunlar çok büyüktür.
Aslında bu soruya çoktan değindiniz, ama yine de bunu sormak istiyorum. Belki daha kesin bir cevap verebilirsiniz. Sizce günümüzde seçim gözlemi neden önemlidir? Roman Udot: Bahsettiğim gibi, seçim gözlemi futbol sahasının kenarlarındaki hakemler gibidir. Biz olmasaydık kaos olurdu. Futbolu kuralsız nasıl tanımlayacağımı bilmiyorum, iyi bir gösteri olmaz. Diktatörlükte bazen boşuna, bazen çok iyi, sonuçlar için çalışıyoruz. Futbolcuların, siyasilerin kurallarına uymasını sağlamaya çalışıyoruz. Bu durumda iyi bir futbolumuz olacak ve iyi bir siyasi sistemimiz,iyi siyasi kararlarımız olacak.
Türkiye'de faaliyet gösteren bir seçim gözlem kurumu ile herhangi bir temasınız veya işbirliğiniz var mı? Roman Udot: Henüz yok. Daha önce de belirttiğim gibi referandum hikayesi dışında Türkiye seçimleriyle hiç ilgilenmedik bile.Size olduğu gibi herkes o mutsuz, sıkışık oy pusulalarını vb. bilir. Bu yüzden Türk toplumunu anlıyoruz. Kötü durumda değilsiniz. Belki öylesiniz, belki de yanılıyorum. Ama ben çok, çok hasta bir toplumdan geldim. Toplumum iyi durumda değil. Karşılaştırın, bir diktatörlükle kıyaslayın. Aşağı yukarı sorun yok. Sivil toplumunuzun, seçim tabanınızın çok güçlü olduğunu görüyorum ve bunu seçim verilerinizde bile görüyorum. Tabii ki sayılar ve sayısını tam hatırlayamadığım milyonlarca oy pusulası çarpıtılmış. Bu çok çirkin bir durum. Ama yine de Türk halkının orada olması gerektiğini düşünüyorum. Uluslararası bir seçim gözlemcileri topluluğumuz var. Söylediğim gibi, futbolun ve demokrasilerin aynı olması gibi, ortak konulara karar vermek ve nasıl yaşayacağına karar vermek çok uzun bir gelenek. Türkiye ile, Rusya, Belarus ve Ukrayna'da ve Avrupa’daki insanlar arasında hiçbir fark görmüyorum. Mesela Ermenistan'da çok büyük tahrif edilmiş seçimleriniz olduğunu görüyorsunuz. Bütün Ermenilerin artık kötü durumda olduğunu görüyorsunuz. Onlar birlik olmadan iyi bir şey olmayacak. Ve birdenbire üç ay içinde devrimden sonra, mükemmel bir dağılım görüyorsunuz, aynı insanlarla mükemmel, açık, özgür ve adil seçimler görüyorsunuz. Bu yüzden insanlar sahte seçimlerinden asla suçlu değiller. Kendileri demokrasi için oldukça iyi bir temel. Bu yüzden bence Türkiye'de ve diğer her yerde, seçim gözlemcileri ve seçmenler çok elzem ve onlarla birlikte olmaktan mutluluk duyarız.
