Söyleşi: NURCAN SEVEN
Bu yayını yapma kararı vermemizin sebeplerinden biri de internette tarama yaptığımız zaman güneş tutulmasıyla ilgili bilimsel bilgiye çok az erişebildiğimizi gördük. Daha çok astroloji üzerinden, sahte bilim üzerinden neredeyse toplumları korkutacak derecede içerikler üretildiğini, haberler üretildiğine şahit olduk. O yüzden bu yayının önemli olduğunu düşünüyoruz. Eğer hazırsak, astronomi 101 ile başlayabiliriz.
Güneş tutulması nedir?
Öncelikle dedik ki güneş tutulması oluyor da bu güneşimiz bu güneş dediğimiz şey nedir, neyin nesidir? Güneş bir yıldızdır ve bize en yakın olan yıldızdır. Güneş'in sisteminde yer alan dünya gezegeninde yer alıyoruz. Güneş bizim yıldızımızdır. Güneşimiz biz dünyada yaşarken dünya hem kendi etrafında dönüp güneşin etrafında dolanıyor. Bununla birlikte bir de bizim bir uydumuz var. Ay. Bu uydumuz da aynı zamanda kendi etrafında dönüp güneşin etrafında dolanırken, Dünya-Ay-Güneş konumuna göre zaman zaman ay evreleri ortaya çıkıyor. Bu Ay evreleri ve Dünya Güneş Ay'la birlikte çeşitli doğa olayları yaşanıyor. Dikkat ederseniz doğa olayları dedim. Doğa üstü bir şey demedim. Çünkü bunlar doğa olayları ve bunlardan biri de güneş tutulması. Güneş tutulması diye bahsettiğimizde aslında Dünya-Güneş-Ay üçlemesinde Ay, Dünya ile Güneş arasına giriyor ve güneşten gelen ışığı ay bir kısmını örterek ayın gölgesi Dünya'ya düşüyor. Ayın gölgesinde kalan ülkeler ki ayın gölgesi bütün Dünya'yı karartmadığı için bazı belli başlı hani o dönemde hangi koordinatlara denk geliyorsa gölgede kalan kısımlar güneşin tutulduğunu görüyor. İşin ne mitolojik kısmı ne popüler kısmı doğru değil. Sadece Dünya-Güneş-Ay döngüsü ve bu sürekli gelişen bir döngü. Aslında şöyle de düşünülebilir, Ay Dünya'nın etrafında dolanırken ayda bir kere dolanıyor. Neden her ay tutulma olmuyor da yılda ortalama 2 veya en fazla 3 kere güneş tutulması oluyor? Evet, bunu mesela sorabilirler. Aslında sağlıklı bir şekilde ki Ay-Güneş-Dünya düzlemini düşündüğümüzde bir 5 derecelik kayma payı var. Yani 5 derecelik aşağı yukarıda şeklinde görülüyor. O 5 derecelik açıdan dolayı sürekli ayın gölgesi dünya üzerine düşmüyor. O nedenle ay tutulması veya güneş tutulması meydana gelmiyor. Sadece yılda ortalama 2 kere oluyor.
Güneş tutulması sanıyorum ay tutulmasından daha az oluyor ve dediğiniz eğimden kaynaklı sanıyorum o zaman o eğim olmasaydı her dolunay evresinde 1 tutulma görecektik, öyle mi?
Her yeni ay evresinde bir Güneş tutulması, her dolunay evresinde bir ay tutulması görecektik ayda iki kere tutulma görmüş olacaktık.
Bu güneş tutulmasına baktığımızda aslında güneş'in 3 ayrı tutulma örnekleri var. Biri halkalı biri tam biri de parçalı dediğimiz bizim 25 ekim'de göreceğimiz tutulma parçalı tutulma olacak. Bu tutulmaları görsel olarak çekilmiş bazı videolardan görüyorsunuz. Tam tutulma dediğimiz ay güneşin önünü tamamıyla kapladığını da tam tutulma ay güneş üçlemesinde yani ay yeni ay evresinde iken dünyaya olan mesafesinden dolayı en uzak konumdaysa Ay’ın görüntüsü. Güneşin önünü tam kapsamadığı için halkalı tutulma meydana geliyor. Veya Ay Güneş'in bir kısmının önünden geçerken buna da kısmi veya parçalı tutulma şeklinde söyleyebiliriz. 2020 yılında en son Türkiye'den gözlenmişti. Türkiye'den kısmi olarak gözükmüştü ama işte Çin'de, Hindistan'da halkalı tutulma olarak gözlenmişti. Yani Güneş’in önünü neredeyse kaplamıştı. Sadece kenarlarda boşluk kalmıştı ama bu 25 Ekim’deki tamamıyla kısmi tutulma. Yani bütün ülkelerde kısmi.
Tutulmadan bahsederken, biraz önce tutulma örneklerinden bahsettik ama tutulma yaşanırken bazı güzel olaylar da yaşanıyor. Mesela bu sağ tarafta gördüğünüz kısımda tam tutulma esnasında ay güneşin önünü kapatırken ortaya saçılan güneşin taç kısmını görüyorsunuz ki güneşin taç kısmını sadece tam güneş tutulmalarına gözüküyor. Tam tutulma esnasında ve yaşanmadan önceki bu hali tek taşa benzetilir.
25 Ekim'e gelecek olursak bu 25 Ekim'de şöyle bir animasyonda görüyorsunuz, Türkiye'den gözüküyor. Türkiye'deki bütün iller daha çok işte kuzey tarafı veya güney doğu kuzey bölgeleri daha fazla tutulduğunu görebilir. Güneybatı bölgesi biraz daha az görecek. Türkiye'deki bütün iller bu parçalı güneş tutulmasını şahitlik edecek, bazıları çok az tutulmayı görecek, bazıları % 50’den daha fazlasını görebilecel. Ama Türkiye'deki bütün iller bu görüntüyü görmüş olacaklar.
Peki o kısmilikten genele doğru nasıl bir, yani hangi yönlere doğru bir genişleme var?
Şöyle aslında bizim Dünya’mız batıdan doğuya doğru döndüğü için güneş doğudan doğuyor, batıdan batıyor. Bizim dünyamız bunun tam tersine hani yön olarak düşünürse batıya doğru dönüyor. O nedenle güneşin gölgesi yani güneşin Ay’a çarpıp aydan gelen gölge önce batıdan doğuya doğru geliyor. Batı'dan başlayıp doğuya doğru geliyor. O nedenle batı illerinde tutulma daha erken saatte başlayacak. Mesela istanbul. Öğleden sonra saat 12:30-16:35'te istanbul ve civarındaki illerde tam böyle kararma kısmını görmeye başlayacaklar. Ama misal söyleyeyim, Adana için bu 12:42 gibi olacak. Daha çok doğuya gittiğimizde bu12:46 gibi sürede daha geç görmeye başlayacaklar. Ama aradaki fark 10-15 dakika maksimum bir zaman değişimi var ama genel itibariyle 12:40 ile 13:15 arasında gözlemlenecek. Saat 14:00 gibi de maksimuma ulaşmış olacak.
Şimdi biz bilimsel metodoloji ile ele aldık bu konuyu. Bir de sahte bilimden de ele alalım, astroloji olarak da ele alalım. Mesela örneğin gezegenimize etkisi var mı Güneş tutulmasının, Ay tutulmasının? Örneğin dışarılara çıkmayın diyorlar. Örneğin depreme sebep olacak gibi genel bir kanı var. Bunları böyle biraz daha açıklaya açıklaya gidelim ondan sonrasında da gözlem metodolojisini konuşalım.
Bu doğal bir olay doğaüstü bir olay yaşanmıyor. Bu sürekli olan bir döngü Ay kendi etrafında dönüp Güneş Dünya'nın etrafında dolanırken, Ay Dünya'da kendi etrafında dönüp Ay'la birlikte Güneş'in etrafında dolanıyor. Dünya'ya herhangi bir etkisi olmuyor. Çekimsel bazda düşündüğümüzde olmuyor, tutulmaları baz alıyoruz. Veya işte güneşten gelecek herhangi bir, maksimum bir patlama tarzı da düşünemezsiniz. Çünkü tutulmaların patlamalara herhangi bir etkisi yok. Patlama aslında Dünya'ya zarar verebilecek Güneş'ten gelen dünyaya zarar verebilecek şey, güneş üzerindeki patlamalar madde atomlarıdır. O da Dünyaya geldiğinde bizim bir manyetik alanımız var. Dünya'ya zarar bazında, Dünya üzerinde Dünya'nın etrafında dolanan bizim yapay uydulara zarar verebilir ki, tutulmaların bunlarla da bir ilgisi yok.
Depremlere değinecek olursak, şu ana kadar bilimsel gök olayı ile yer olayını birbiriyle bağdaştırılmasına ilişkin herhangi bir bilimsel veri yok. en son 1999 Marmara depreminde bu konu ortaya atıldı ve işte öncesinde güneş tutulması vardı da sonrasında deprem oldu diye. Yıllık 5 binden 500 binden fazla deprem oluyor. Dünya'nın her yerinde deprem oluyor. Ve bunların dörtte birini zaten biz hissetmiyoruz. Çok küçük depremler ve yıllık 500 binden fazla depremden bahsederken, yılda yani 2 veya bilemediniz en fazla 3 kere tutulma meydana geliyor. Bunların bu tutulmalar kaçını etkiliyor? Yani o nedenle hani bunu tutulmaları depremle bağdaştırmak saçmalık.
İşin diğer bir kısmına gelecek olursak ki en fazla sosyal medyada denk geldiğimiz "Güneş tutulması size nasıl etki eder?" sorusu oluyor. "Burcunuza neler etki eder?" diye onu şöyle söyleyeyim, aslında Güneş tutulması yaşandığı vakitte bizim güneşimiz başak burcunda olacak. Hatta daha doğrusu başak takımyıldızında olacak. Çünkü gökyüzünde 88 tane takımyıldızı var. Bizim tutulum kuşağında yer alan 13 tane takımyıldızı var. Biz Dünya'dan bakarken Güneş'in arka planında kalan takımyıldızlarına biz burç isimleri veriyoruz. Ama şöyle de belirtmek lazım, bu burçların ne insan etkisine, ne karakterine, ne yaşantısını hiçbir etkisi yok. Burçların insanlar üzerinde etkisi olmadığını söylerken Güneş'in insan üzerinde nasıl bir etkisi olsun veya hangi takımyıldızı, hangi burçta ise emin olun ne yaşantınıza, ne hayatınızda hiçbir şeye etki etmeyecek. Bunu kesinlikle bilim söylüyor. Biz de bilimin söylediğini halka aktarmaya çalışıyoruz.
Evet kesinlikle aslında şöyle bu konuyu şöyle kapatabiliriz, Güneş tutulması izlenmesi keyifli olması dışında gezegenimize ve bize hiçbir etkisi yok diyebiliriz. Şimdi çıkıp izlemek için gerekli şeyleri konuşalım. Nasıl çıkıp izleyeceğiz zarar görmeden.
Gözlükle camla dürbünle veya filtresi olmayan teleskopla kesinlikle güneşe bakmıyoruz. Özellikle altını çiziyorum, saniyeler içerisinde göz bebeğimizdeki retinanın yanmasına neden olur. Bu da kalıcı olarak bize zarar verecek gözümüze zarar verecek bir durumdur. Hiçbirimiz böyle doğal, böyle güzel bir olayı sağlık sorunlarıyla bitirmek istemeyiz. Ondan dolayı da uyarıyoruz. Eskiden bu cam sisleme veya röntgen filmleri falan vardı, yapıyorlardı. Biz tavsiye etmiyoruz, pek sağlıklı değil. Bizim tavsiye ettiğimiz gözlemsel olarak nasıl bakabilirsiniz? Birincisi ya güneş teleskobu olacak. Bu en birinci önceliktir. Güneş teleskobu yok. Elinizde 1 teleskop varsa bu teleskopa güneş filtresi takıp güneş filtresiyle teleskop bakabilirsiniz. Teleskop yok, güneş filtresi yok, güneş teleskobu yok. O zaman güneş gözlemlemek için özel yapılmış gözlükler var, bunlar olabilir. Bunlardan da yok. O zaman işin biraz daha yavaş yavaş lüksten artık imkanları zorlamaya gidiyoruz. O da görüntüyü yansıtmak oluyor. Burada sadece dürbünle göstermiş ama teleskopla da görüntüyü yansıtırsınız. Elinizde teleskop veya dürbün var ama güneş filtresi yoksa kesinlikle bakmamanız lazım. Mercekten gelen görüntüyü bir beyaz kağıda bir duvara yansıtarak siz Güneş'in görüntüsüne bakabilirsiniz. Yıllardır istanbul Üniversitesi görüntü yansıtma yoluyla güneşi gözlemliyor. Güneş lekelerini takip ediyor. Hani filtre kullanmadan sadece gelen güneş görüntüsünü beyaz bir kağıdın üzerine yansıtılıyor ve bu şekilde güneş gözlemciliği de yapılıyor. Yani görüntüyü rahatlıkla yansıtabilirsiniz ama sizin bakmamanız lazım. Eğer ki bunu yapmıyorsanız, bu sefer bizim iğne ucu kamerası dediğimiz biraz daha pratik kullanabileceğiniz işte kartonlardan oluşan bir dikdörtgen yapıyorsunuz. Baş tarafına folya yapıştırıyorsunuz. Arka tarafında da bu fırınlarda kullanılan yağlı kağıt var, yağlı kağıt kapatıyorsunuz. Burada sadece bir iğne ucu delik açıyorsunuz. İğne ucu delikten burada güneş görüntüsü düşüyor. Aslında istendiğinde eldeki imkanlarla yapılabilir, yapılamaz diye bir şey yok. Yeter ki isteyelim ama sağlıklı bir şekilde bunu yapalım.
Eğer ki profesyonel çekim yapıyorsanız, güneş filtreli fotoğraf makineleri ile çekimini yapıyorsunuz. Eğer ki biraz daha elinizdeki makine iyi ve elinizde teleskop var, güneş filtresi var veya güneş teleskobu var ise, siz teleskop sayesinde görüntüyü direk fotoğraf makinesi diyagonal ile birlikte teleskopun lens yerine takıp oradan görüntü alabilirsiniz. Direk görüntü çekebilirsiniz. Teleskobun merceğine, telefon kamerasını biraz sabit kalırsanız da görüntü elde edebilirsiniz.
Genellikle teleskoplarla filtre olarak kullanılan hidrojen alfa filtreleri oluyor. Bu şekilde gözlem yapılabilir. Yani fotoğraflama bir görüntüyü yansıtıyorsa zaten yansıttığı yerden direk herhangi bir şeye gerek kalmadan direk yansıttığı görüntüyü rahatlıkla çekebilir ki bu doğa olaylarını sürekli görmüyoruz. Bizim tam tutulma şu an yakın zamanda Türkiye'de pek gözükmüyor. Son 2 yıldır ancak parçalı tutulmayı gördük. O nedenle bu doğa olaylarını elinizde imkan varsa fotoğraflayıp anı olarak biriktirmeyi tavsiye ediyorum.
