Diva Sezen Aksu'nun "Dilimi ezemezsin" itirazı ile başlamıştı, Tarkan "Geççek" demişti; popçu Gülşen'i tutuklasan da, popstar Ajda Pekkan'a ödül versen de kurtaramazdın! Sinemanın kürsülerden itirazı baki, tiyatro "Ödemiyoruz" demiş; "Mükremin Çıtır"ın hatırasının arkasına gizlenemezdin. AKP'nin iktidardaki muhtemel son yılının kültür sanattaki özeti yok sayma, sansür, baskı ve güdük kalan bir "kendini kabul ettirme" çabasıydı... Bu tarafta ise itiraz ve isyan vardı: İşte 32 kısım tekmili birden 2022!
2022 yılı, oldukça karanlık geçen 2021’in ardından “en azından biraz rahatlama” umuduyla başladı. Öyle ki; yeni yılı konuştuğumuz “Anlat Biraz” programını şu cümlelerle açmıştım: "Gelecek yıldan umut edebildiğimiz ender konulardan biri kültür sanat alanı, çünkü bundan daha kötü olacak hali yok!"
Öngörülerimin pek de sağlıklı olmadığını yılın ilk ayında gördük; Moda Sahnesi'nden Kemal Aydoğan'ın kahkahalarını hem videoda, hem yukarıda sökülmüş elektrik saatini tutarkan görebilirsiniz. Şöyle oldu; pandemi henüz bitmemiş, pandeminin etkileri tüm ağırlığı ile sürüyor iken; başta elektrik faturaları olmak üzere gelen zam dalgası yıkıcı bir etki yarattı. Tiyatro yeni yıla bir direniş ile başladı. Kültür Bakanlığı’nın desteğinden “siyasi nedenler”le yoksun bırakılmış olan Moda Sahnesi, yüksek elektrik faturalarını ödemeyi reddetti. Dario Fo’nun müthiş eseri “Ödenmeyecek! Ödemiyoruz” oyununa nazire yaparcasına, faturalarını ödemedi, 10 Mart’ta tiyatronun elektriği kesildi ve aynı gün sürpriz biçimde yeniden açıldı. Moda Sahnesi 6 Nisan’da ise kalıcı olarak karanlığa mahkum edildi. Uzun süre oyunlar ışıldaklarla ve daha sonra farklı noktadan çekilen elektrik hatlarıyla oynandı. Moda Sahnesi bir süre sürdürdüğü ve “epeyce yalnız kaldığı” direnişini, “pandemi nedeniyle oluşabilecek sağlık sorunları” nedeniyle 21 Nisan’da sonlandırdı. Tiyatrolar “kısmi rahatlama” beklentisi ile girdikleri 2022’de de taleplerine ulaşamadı, seslerini iktidar odaklarına duyuramadı.
SEZEN AKSU HEDEFTE, TARKAN’DAN TARİHİ ÇIKIŞ: GEÇÇEK!
Yılın daha ilk günlerinde pop müziğin diva ismi Sezen Aksu iktidarın hedef tahtasına oturtuldu. Ocak ayı ortalarında sosyal medyada başlatılan kampanya ile Sezen Aksu’nun “Adem ve Havva’ya hakaret ettiği” iddia edildi, siyasetçiler kısa sürede tartışmaya dahil oldu. Cumhurbaşkanı Erdoğan bir camide yaptığı konuşmada açıkça Sezen Aksu’yu hedef aldı: “Hazreti Adem efendimize kimsenin dili uzanamaz. O uzanan dilleri yeri geldiğinde koparmak bizim görevimizdir.” Bu söz hem tartışmayı yeni bir boyuta taşıdı, hem de iktidara tepkileri artırdı. Sezen Aksu’dan Erdoğan’a yanıt şarkı sözüyle geldi: “Vur bakalım…. / Sen beni sezemezsin / Dilimi ezemezsin / Nereye baksam acı /
Nereye baksam acı / Kim yolcu kim hancı / Dur bakalım… / Beni öldüremezsin / Sesim, sazım, sözüm var benim / Ben derken ben herkesim.” Sezen Aksu, mesajının sonuna “Sonuç olarak 47 yıldır yazıyorum…. Yazmaya da devam edeceğim” notunu da düştü. Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan bu kez “Benim açıklamalarım Sezen Aksu’ya değildi. Sezen Aksu, Türk müziğinin önemli bir ismidir” düzeltmesi geldi.
Sezen Aksu üzerinden başlayan tartışmaya bir anlamda yanıt veren çıkış bir ay sonra Tarkan’dan geldi. Megastar Tarkan, 17 Şubat günü “Geççek” şarkısına çektiği klibi yayınladı. Klip yayınlandığı ilk andan itibaren “siyasi mesaj” olarak yorumlandı ve görülmemiş bir heyecan dalgası yarattı. “Çok uzattın vallahi bıktık / Bi durmadın vermedin ki aman / Hadi yeter artık fena bunaldık / Düş babam artık düş yakamızdan” diyen klip iktidara yönelik olarak algılandı, günlerce konuşuldu ve sadece Tarkan’ın Youtube hesabında yıl içinde 70 milyonu aşkın izlenme aldı.
2022’de Tarkan’ın adından söz ettirdiği ikinci olay ise 9 Eylül 2022’de İzmir’de verdiği konser oldu. İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin 9 Eylül etkinliğinde sahne alan Tarkan, Kordonboyu’nda eşsiz bir konsere imza attı. Bu konser de siyasi olarak ”yeni bir başlangıç” olarak tanımlandı.
KONSERLERE YASAK, GÜLŞEN’E HAPİS!
Pandeminin en sert vurduğu alanlardan olan müzik dünyası 2021’de “birazcık nefes alma” şansı bulsa da, saat sınırlamaları ve konser yasakları nedeniyle sıkıntılı günler yaşandı. Yepyeni bir bahara hazırlanan müzisyenler art arda gelen yasaklara maruz bırakıldı. Aynur’dan Sıla’ya, Aleyna Tilki’den Apolas Lermi’ye, Melek Mosso’dan Metin-Kemal Kahraman’a, İlkay Akkaya’dan Melek Mosso’ya pek çok konser yasaklandı, engellendi, iptal edildi. Yaz ayları boyunca Munzur Kültür ve Doğa Festivali, Zeytinli Rock Festivali, Eskişehir Anadolu Festivali, Zonguldak Kozlu Müzik Festivali, Kazdağı Ekoloji Festivali gibi pek çok etkinlik yasaklandı ya da iptal edildi. Konser ve festival yasaklarında özellikle ırkçı bazı yapılanmalar ve bu grupların sosyal medya kampanyaları da etkili oldu.
Pandemi tedbirleri kapsamında uygulanan gece 00.00’dan sonra uygulanan müzik yasağı tüm yasaklar kalkmasına rağmen 11 Mayıs 2022’ye kadar sürdü, bu tarihte ise 1 saat daha uzatıldı. Müzikte saat kısıtlaması, festival yasakları ve konser iptalleri ile birleşince 2022 müzisyenler için de oldukça zor geçti.
Müzisyenlerin tek derdi yasaklar, kısıtlamalar olmadı. Ünlü pop müzik şarkıcısı Gülşen konserde arkadaşına yaptığı “imam hatiplerle ilgili” şaka nedeniyle önce 26 Ağustos’ta tutuklandı, ardından hakkında ev hapsi kararı verildi. Ev hapsi kararı da bir süre sonra kaldırıldı.
Sansür tiyatro için de, özellikle de Kürtçe tiyatro için, yıl boyu Demokles’in kılıcı gibi sahnelerin üzerinden sallandı. Pek çok grubunun turneleri yasaklandı, kaymakamlık kararlarıyla oyun oynamaları engellendi, salon tahsisleri iptal edildi.
SİNEMADA OKUL TIRAŞI VE KURAK GÜNLER RÜZGARI
Geçen yılın Altın Portakal Ödüllü filmi, Ferit Karahan’ın “Okul Tıraşı” ve bu yılın Altın Portakal rekortmeni “Kurak Günler” 2022’ye damgasını vurdu. Altın Portakal’da 9 dalda ödül alan “Kurak Günler”in yönetmeni Emin Alper'in Altın Portakal’daki konuşması tartışma yarattı, Kültür ve Turizm Bakanlığı filme yaptığı para desteğini geri istedi. "Karanlık Gece" ile ödül alan Özcan Alper’in Boğaziçi Film Festivali’nde yaptığı “barış içerikli” konuşma da tartışma yarattı.
Gişede yılın filmi ise “Bergen” oldu. Ünlü arabesk yıldızının acı dolu hayatını anlatan “Bergen” 4 Mart'ta vizyona girdi ve gişeyi altüst etti. Kimi filmler salon bulamadıkları için vizyon tarihlerini ertelemek zorunda kaldı. Yılın son golünü ise Aralık ayında Recep İvedik attı. Ülkenin siyasi iklimine paralel “politikleşme” süreci yaşayan Recep İvedik, 7. filmiyle Disney+ platformunda yerini aldı.
TARTIŞMA YARATAN, “KAFA YAKAN” DİZİLER...
Dijital platformların en ses getiren işi ise Aziz Kedi ve Feyyaz Yiğit’in yazdığı, Yılmaz, İlkkan ve Ersoy karakterleriyle “küçük insan”ı anlatan “Gibi” oldu. Serinin 2. ve 3. sezonları Exxen’de büyük ilgi gördü. Ana akım kanallardaki prime time yarışında ise zirveyi çoğu hafta “Yargı” ve “Yalı Çapkını” paylaştı. Show TV’nin politik göndermeler de içeren dizisi “Kızılcık Şerbeti” yıl sonuna doğru yarışa girdi ve ilk sıralarda yerini aldı.
Kendini en çok tartıştıran dizi ise Cem Yılmaz’ın Erşan Kuneri’si oldu. İlk kez “Gora”da gördüğümüz erotik film yapımcısı Erşan Kuneri karakteri, bu kez dizi olarak Netflix’te yerini aldı. Argo kullanımı ve porno sektörü üzerinden epeyce tartışıldı. Hayranlarının yüzünü güldüren gelişme ise Behzat Ç.’den geldi. Ankara polisiyesi “Çekiç ve Gül” alt başlığıyla Blutv’de bir kez daha geri döndü. “Sıcak Kafa” dizisi ise yılın sonlarında doğru çıktı ve büyük beğeni topladı. Afşin Kum'un eserinden Mert Baykal'ın uyarladığı dizi distopik bir İstanbul anlattı ve “abuklama” denilen salgınla birlikte gelen otoriterleşme hikâyesi anlattı. Geçtiğimiz dönem “Bir Başkadır” ile tartışmaların odağına oturan Berkun Oya bu kez “Cici” ile bir bozkır hikâyesi anlattı, travmalara yoğunlaştı. Dijital platformların öne çıkan diğer dizileri ise “Uysallar”, “Andropoz”, “Cezailer”, “Kaçış”, “Kuş Uçuşu” olarak kayda geçti. Yılın merakla beklenen Amazon dizisi “Yüzüklerin Efendisi: Güç Yüzükleri” Eylül’de gösterime girdi, ancak öncesinde tartışıldığı kadar ses getirmedi. “Wednesday”, “Yellowjackets” ve “1899” 2022’nin sevilen yeni yabancı dizileri olarak öne çıktı, “Ozark” ve “Stranger Things” yeni bölümleriyle bu sezon da popülerliğini sürdürdü.
“SANATLA İYİLEŞME” İHTİMALİ...
2022’nin yüzleri güldüren gelişmelerinden biri de pandemi nedeniyle yapılamayan TÜYAP Uluslararası İstanbul Kitap Fuarı oldu. 2022’de kültür sanatın hiçbir alanında “şerhsiz” sevinç yaşanamadığından Kitap Fuarı’nda da yüksek stant ücretleri yayınevlerini zor durumda bıraktı. Ginko ve Kor Kitap fuara bu nedenle katılamadığını duyurdu. İronik biçimde 2022’de 17. İstanbul Bienali’nin teması “sanatla iyileşme”ydi. 17 Eylül-20 Kasım tarihleri arasında 500 bin kişiyi ağırlayan Bienal’in sözünün aksine sanat “kendini iyileştirebilme” yetisinin bile uzağında bir yıl geçirdi. Pek çok alanda olduğu gibi kültür sanat alanı da umutlarını büyük ölçüde “ülkenin siyaseten değişebilme ihtimali”ne bağladı. Pop müzikten tiyatroya, sinemadan edebiyata pek çok yeni direnç noktası oluştu, sesler tekil olsalar da çok daha gür çıktı. AKP’nin iktidardaki 20. yılında, halen “kültür sanat alanında hegemonya kuramamış olması” en önemli teselli olarak kabul gördü.
Sanatsal olarak yalnızlaşmış bir iktidarın 21 Aralık 2022 gecesi ödül töreninde diva Sezen Aksu ve megastar Tarkan ile giriştiği kapışmanın yaralarını “popstar Ajda” ile kapatmaya, sinema dünyasının isyanını “Mükremin Çıtır”ın hatırası ile maskelemeye çalıştı. Olmadı. Olmazdı.
VEDA EDERKEN...
Ankara’da müzisyen Onur Şener’in 4 Ekim’de “istek şarkı” tartışması nedeniyle darp edilerek öldürülmesi yılın acı olayları arasında yerini aldı. 2022’de sanat dünyası başta Cüneyt Arkın, Fatma Girik, Halit Kıvanç ve İlhan İrem olmak üzere pek çok sanatçıyı sonsuzluğa uğurladı. Gazeteci ve edebiyatçı Ahmet Tulgar da genç yaşta aramızdan ayrıldı.
Ahmet Tulgar, ölmeden birkaç gün önce hayatını kaybeden Billur Kalkavan için yazmış, “Bili’yi de sevgilisi, sevenleri ve tanıyanlar, fotoğraflarla, o fotoğraflarla değil, hayatıyla, hayatta, hayatla hatırlayacaklar” notu düşmüştü. 2022’de hem gerçek anlamıyla, hem mecazen yitirdiklerimizi de öyle hatırlayacağız.
Şimdi sahne senin 2023! İsyan baki.
