Reuters Gazetecilik Enstitüsü ve Oxford Üniversitesi işbirliğinde hazırlanan
Reuters Gazetecilik Enstitüsü ve Oxford Üniversitesi işbirliğinde hazırlanan 2021 Dijital Haber Raporu (Digital News Report 2021) geçtiğimiz günlerde yayımlandı. Geleneksel hâl alan bu rapor, gazetecilik açısından çıktıları en çok merak edilen araştırmalardan biri. Bu yıl onuncusu yayımlanan raporun Türkiye’deki haber endüstrisi ve tüketim alışkanlıkları hakkındaki tespitlerini özetlemek istedim.
Bu yılki raporda beklenildiği üzere koronavirüs salgınının (Covid-19) haber tüketim alışkanlıkları ve endüstrinin finansal performansı üzerindeki etkisine odaklanılmış. Raporda ayrıca, ödemeli çevrim içi iş modelleri, habere güven, yanlış haber, yerel haber odaları ve tarafsızlık başlıklarında verilerin değişimi ele alınmış.
Türkiye hakkındaki bulgularına değinmeden önce rapor hakkında bir hususu vurgulamakta fayda var. Dijital Haber Raporu’nun Türkiye’ye yönelik bulguları, çalışmanın ölçüm kapsamı ve tespit sağlığı açılarından geçtiğimiz yıllarda eleştirilmişti. Bu yıl, 46 farklı ülkede 92 bin dijital haber tüketicisiyle anket yapılan araştırmanın Türkiye verileri 2.022 kişi ile görüşme gerçekleştirilerek oluşturulmuş (Bu katılımcı örnekleminin daha çok kentli nüfusa odaklandığı temel eleştiriler arasındaydı). Bu yılki metodoloji bölümünde Türkiye’den verilerin yaş, cinsiyet, bölge, eğitim gibi başlıklarda ülke genelini temsil eden kotalara dayanarak oluşturulmadığı notu düşülmüş. Türkiye bölümünde ise verilerin olabildiğince temsilî olmasına çalışıldığı, bu nedenle 2021 araştırması için panel sunucularında değişiklik yapıldığı; ancak, temsil kotalarının değiştirilmediği, bu nedenle 2021 verilerinin 2020 yılı verileriyle doğrudan karşılaştırmaya tabi tutulmasından kaçınılması gerektiği belirtilmiş. Habere duyulan güven hakkında büyük resmi sunduğu kabul edilse de raporun Türkiye hakkındaki verilerinin tam görünümü yansıttığını söylemek gerçekten güç. Farklı nüfusa, kişi başına düşen gelir seviyesine, gelişmişliğe, medya okuryazarlık ve internet penetrasyon oranlarına sahip ülkeler için yurt sathını temsil edemeyen 2000 civarı katılımcı ile gerçekleştirilen anketler üzerinden derlenen verilere yine de dikkatle yaklaşmak gerekliliğinin altını çizmiş olalım…
Nic Newman tarafından kaleme alınan raporun Türkiye bölümü, (basın özgürlüğünde gerileme, haber organlarına yönelik malî ve siyasî baskı, habere yönelik engellemeler ve sansür gibi konularda) ülkemiz basınının hâl-i pürmelâline değinerek başlamış. İçinde bulunduğumuz görünüm karşısında haber tüketimi konusunda sosyal medya platformlarının, mesajlaşma uygulamalarının, (Medyascope, dokuz8HABER ve Duvar gibi) alternatif medya girişimlerinin ve podcast yayınlarının ön plana çıktığı vurgulanmış.
Rapora göre, Covid-19 salgınının ardından dünya genelinde haberlere duyulan güven % 6 artarak ortalama % 44’e ulaşmış. Türkiye'de ise habere duyulan güven oranı %41 seviyesinde gerçekleşmiş (Geçtiğimiz yıl bu oran % 55 seviyesindeydi. Yukarıda aktarılan metodolojik değişim nedeniyle Türkiye’de habere duyulan güvenin nasıl değişim gösterdiğini yorumlamak mümkün değil). Raporda, Türkiye’de insanların kendi tükettikleri haber kaynaklarına, arama yaptıklarında karşılarına çıkan haberlere ve sosyal ağlardaki haberlere güven oranları ise sırasıyla %47, %40 ve %36 olarak aktarılmış. Katılımcıların % 44’ü sosyal medya, mesajlaşma uygulamaları ya da e-posta aracılığıyla haber paylaşımı gerçekleştirdiklerini belirtmiş.
Türkiye’den araştırma katılımcılarının % 81’inin çevrim içi kaynaklar, %61’inin sosyal medya, % 60’ının televizyon, % 30’unun ise basılı medya üzerinden haber tükettiği tespit edilmiş (Geçtiğimiz yıl habere erişimin % 85 çevrim içi kaynaklar, % 68 TV, % 58 sosyal medya, % 42 basılı kaynaklar üzerinden gerçekleştirildiği aktarılmıştı. Dijital yayınlara yönelik meyil ve basılı medyadan uzaklaşma daha da belirgin bir hâl almış).
Vatandaşların haber tüketiminde bilgisayar, akıllı telefon ve tablet kullanım tercihinin sırasıyla % 75, % 40 ve % 19 olduğu belirtilmiş.
Türkiye’den katılımcıların TV, radyo ve basılı yayınlar arasında haber tüketiminde öncelik verdiği ilk 10 organ (haftalık bazda) Fox TV Haber (%54), CNN Türk (%33), Sözcü (%32), NTV (%30), Show TV (%28), Habertürk TV (%27), Hürriyet (%26), TRT Haber (%25), Kanal D Haber (%25) ve ATV Haber (%24) şeklinde sıralanmış.
(Haftalık bazda) En çok tercih edilen 10 çevrim içi haber kaynağı Sondakika.com (%30), CNN Türk (%30), Sözcü (%27), NTV (%25), Mynet (%23), TRT Haber (%22), Hürriyet (%22), Cumhuriyet (%20), BBC (%20) ve Haberler.com (%18) olarak aktarılmış.
En çok güvenilen haber kaynaklarıysa şöyle sıralanmış: Fox TV Haber (%71), Cumhuriyet (%63), NTV (%62), Sözcü (%61), Habertürk (%60), CNN Türk (%59), TRT (%55), Kanal D (%51), Anadolu Ajansı (%51), OdaTV (%50), Hürriyet (%50), Milliyet (%49), Show TV Haber (%49), Birgün (%45), Sabah (%44).
Haber tüketiminde en çok kullanılan sosyal medya ve mesajlaşma uygulamaları ise Youtube (%40), Twitter (%34), Instagram (%34), Facebook (%30), WhatsApp (%30) ve Telegram (%13) şeklinde sıralanmış.
Araştırmaya göre Türkiye'den katılımcıların % 32'si haber örgütlerinin finansal durumu hakkında endişeye sahip. Katılımcıların % 16'sının konu hakkında bir fikri bulunmazken, % 52'si haber kuruluşlarının finansal sürdürülebilirlikleri hakkında bir endişeye sahip olmadıklarını belirtmiş. Faaliyetlerini sürdürebilmeleri için yeterli mali kaynağı üretemeyen haber organlarına hükümetin finansal destek sunup sunmaması gerektiği hakkındaki soruya katılımcıların % 40’ı olumlu yanıt verirken, % 39’u hükümetin destek vermemesi gerektiğini belirtmiş, % 22’si ise konu hakkında bir fikrinin olmadığını aktarmış.
Türkçe yayın yapan yabancı yayın kuruluşlarının Türkiye’de dijital haber alanında etkilerini daha da yoğun hissettirdiği, pandemi döneminde mezenformasyonun Türkiye’de önemli bir endişe kaynağı hâline geldiği, yanlış bilgi sorununa karşı Türkiye’den doğrulama girişimlerinin faaliyetlerini sürdürdüğü, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’nın da ‘Doğru mu?’ adlı bir doğrulama girişimi kurmayı planladığı hususları da raporun Türkiye ile ilgili diğer aktarımları arasındaydı.
