"ABD Başkanlık Seçim Süreçleriyle Şekillenen Hakikat Mücadelesi" başlıklı yazıda sosyal medya platformlarının kullanıcıların kolektif bilgisini kullanarak yanlış bilgiyle mücadele etmeyi ve içeriklerin daha şeffaf olmasını hedefleyen “Topluluk Notları” adı verilen programın giderek ön plana çıkmaya başladığına değinmiştim. İşbu yazıdaysa, geleneksel doğrulama yöntemlerinden farklı olarak, kullanıcıların kolektif bilgisine dayanan Topluluk Notları sistemini X’in (eski adıyla Twitter) uyguladığı program üzerinden açıklayıp, getirdiği avantajlara ve dezavantajlara değinmek istedim (Genel itibarıyla Meta’nın uygulayacağını açıkladığı ve diğer sosyal medya platformlarının hayata geçirmesi olası görülen Topluluk Notları ve benzeri sistemlerin temel işleyişi bu minvalde olacaktır).
Topluluk Notları Nedir?
Topluluk Notları, sosyal medya platformlarındaki içeriklerin doğruluğunu ve bağlamını değerlendirmek için kullanıcıların kolektif katılımını sağlayan bir sistemdir. Özellikle yanıltıcı bilgilerle mücadele etmek ve kullanıcıların içerikleri daha iyi anlamasına yardımcı olmayı amaçlayan bu sistem, "kitle kaynaklı" (crowdsourced) bir doğrulama mekanizması olarak çalışmaktadır.
Belirli bir otoriteye bağlı olmadan, topluluk tarafından yönetilen bir doğrulama süreci yaratmayı hedefleyen X’in Topluluk Notları programının işleyişi şöyle özetlenebilir:
Notların Eklenmesi: Kimler, Neden ve Nasıl Katkıda Bulunuyor?
(Her ne kadar bazı sosyal medya kullanıcıları tarafından bizzat X platformu yetkilileri ya da Elon Musk tarafından yerleştirilmiş sanılsa da) Gönüllü sosyal medya kullanıcılarından oluşan bir topluluk, X’teki paylaşımlara -takma isimlerle- ek bilgiler içeren notlar eklemektedir.
Katılımcılar, platformdaki bir gönderinin eksik veya yanıltıcı bilgi içerdiğini düşündüklerinde, ilgili paylaşıma ek bağlam içeren bir not yerleştirebilmektedir.
Bu notlarda genellikle:
· Paylaşımın yanlış veya yanıltıcı olup olmadığına dair açıklamalar, ek bağlam ve kaynaklar,
· Güvenilir kaynaklardan doğrulayıcı veya çürütücü bilgiler,
· Konu hakkında objektif bir değerlendirme bulunur.
Bir not ekleyen kişi, aynı zamanda notun neden faydalı olduğunu açıklayan seçenekler de sunmaktadır.
Yani sistem yalnızca kişisel görüşlere değil, kaynaklandırılmış ve gerekçelendirilmiş bilgilere dayanmaktadır.
Notlar sürekli olarak güncellenebilir ve yeni bilgiler eklendikçe revize edilebilir. Bu, içeriklerin güncel kalmasını sağlamaktadır.
Topluluk Notları 1Notların Değerlendirilmesi: Çapraz-İdeolojik Oylama Sistemi
Her not, yalnızca bir grubun desteklemesiyle değil, farklı görüşlere sahip kullanıcıların ortak değerlendirmesiyle faydalı kabul edilmektedir. Bunun için "çapraz-ideolojik konsensüs" mekanizması kullanılmaktadır.
Not ekleyen kullanıcılar birbirlerinden bağımsız olarak katkıda bulunmaktadır.
Farklı geçmişlere ve dünya görüşlerine sahip kullanıcılar, eklenen notların faydalı olup olmadığını oylayabilmektedir.
Eğer yalnızca belirli bir kesim bir notu faydalı bulursa, sistem bunu paylaşıma eklememeye karar vermektedir.
Ancak farklı ideolojik gruplara mensup kullanıcılar notun faydalı olduğu konusunda uzlaşıya varırsa, ilgili not otomatik olarak paylaşımın altında görünmeye başlamaktadır.
Bu sistem, herhangi bir grubun tek taraflı olarak içeriği yönlendirmesini engellemeyi amaçlamakta olup, eğer bir not, sadece tek tip düşünen insanlar tarafından onaylanıyorsa, bunu devre dışı bırakmaktadır.
Topluluk Notları 2Katılımcıların Güvenilirliği ve Derecelendirme Sistemi
Topluluk Notları’na katkıda bulunan herkesin aynı etkiye sahip olmasının önüne geçilmiştir.
X, sistemin suistimal edilmesini önlemek için bir derecelendirme mekanizması uygulamaktadır:
· Doğru ve tarafsız notlar ekleyen kullanıcılar zamanla daha fazla yetki kazanmaktadır.
· Eğer bir katılımcının eklediği notlar sürekli olarak faydalı bulunursa, sistem bu kişinin görüşlerini daha fazla dikkate almaya başlamaktadır.
· Yanıltıcı, taraflı veya yanlış bilgi içeren notlar ekleyen kullanıcıların etkisi azaltılmakta olup, bu tip kullanıcılar zamanla sistemden dışlanabilmektedir.
Bu şekilde, yalnızca en güvenilir ve tarafsız kullanıcıların notları ağırlık kazanmaktadır.
Topluluk Notları4Bir notun faydalı olduğuna dair yeterli oylama alması halinde, ilgili paylaşımın altında otomatik olarak bir uyarı kutusu şeklinde görünmeye başlar. Kullanıcılar, paylaşımı okurken bu notu da görür ve paylaşım hakkında ek bağlam elde eder.
Topluluk Notları’nın Avantajları
Yanlış Bilgiyle Mücadele: Platformda yayılan yanıltıcı veya eksik bilgiler, kullanıcılar tarafından eklenen notlarla düzeltilir. Bu, yanlış bilginin yayılma hızını yavaşlatır.
Kullanıcı Farkındalığı: İçeriklerin altında görünen notlar, kullanıcıların bilinçli bir şekilde içerik tüketmesine yardımcı olur.
Hız: Geleneksel doğrulama yöntemlerine kıyasla, kullanıcıların kolektif katılımıyla hızlı ve ölçeklenebilir bir doğrulama süreci sunar.
Dinamik ve Esnek Yapı: İçeriklerin bağlamı değiştikçe veya yeni bilgiler eklendikçe notlar güncellenebilir. Anlık gelişmelere uyum sağlayabilir. Bu, sistemin güncel kalmasını sağlar.
Platform Güvenilirliği: Yanlış bilgilerin azaltılması, sosyal medya platformunun güvenilirliğini artırabilir ve kullanıcıların (şeffaflık ve doğruluk konusundaki çabalarını sürdüren) platforma olan güvenini pekiştirebilir.
Çeşitlilik ve Kapsayıcılık: Farklı kullanıcıların katılımı, çeşitli bakış açılarının ve uzmanlık alanlarının bilgi doğrulama sürecine dahil olmasını sağlar.
Şeffaflık: Notların kimler tarafından yazıldığı ve oylandığı şeffaf bir şekilde takip edilebilir. Notların ve değerlendirme süreçlerinin açık olması, kullanıcıların sisteme olan güvenini artırır.
Kullanıcı Katılımını Teşvik: Kullanıcıların platformun içerik kalitesine aktif olarak katkıda bulunmasını sağlayarak, topluluk hissini güçlendirir.
Maliyet Etkinliği: Geleneksel doğrulama ekiplerine kıyasla, kitle kaynaklı bir sistem olduğu için daha düşük maliyetle işler.
Algoritmik İyileştirme: Yanıltıcı içeriklerin notlarla işaretlenmesi, platformun algoritmasının bu tür içerikleri daha az ön plana çıkarmasını sağlar.
Bilgi Üzerindeki Sansürün / Baskının Hafifletilmesi: Merkezî bir otoritenin denetimi yerine, kullanıcıların kendi doğrulama mekanizmasını oluşturması bilginin demokratizasyonunu güçlendirir. Katılım tabanlı ve şeffaf bir sürece farklı görüşlerin katılmasıyla otoritenin keyfî sansür uygulaması engellenebilir. Sosyal medya hesaplarının kendisini engelleyen profillerin paylaşımlarına not ekleme hakkına kavuşmasıyla yanlış bilgi yayılımına müdahale imkânı güçlendirilmektedir.
Topluluk Notları’nın Dezavantajları ve Karşılaştığı Zorluklar
Yanlış Bilgi Yayma Riski: Yeterli kontrol mekanizması olmadan, yanlış notların yayılması ve yanıltıcı bilgiyi artırma riski her daim mevcut. Büyük bir kullanıcı grubunun belirli bir anlatıyı desteklemek için oylama sürecini kasıtlı şekilde baltalamasıyla yanlış veya taraflı notların yayılması nedeniyle, bilgi doğrulama sürecinin güvenilirliği zedelenebilir.
Düzeltme Hızı: Not ekleme ve değerlendirme süreci zaman aldığı için bazı kritik anlarda yanlış bilgiler yayılmaya devam edebilir. Topluluk katılımına bağlı olduğu için, bazı yanıltıcı içerikler uzun süre not almadan kalabilir.
Ölçeklenebilirlik: Sistem, her yanlış bilgi içeren paylaşımı anında düzeltemez. Platformda her gün milyonlarca içerik paylaşıldığı için, tüm içeriklerin notlarla desteklenmesi pratikte zor olabilir.
Suistimal: Başlangıçta sınırlı sayıda kullanıcının katıldığı sistemde, zaman içinde doğru ve tarafsız içerik ekleyenler zamanla doğru ve dengeli katkılar yaptıkça daha fazla (y)etki kazanmaktadır. Yanlı ve yanıltıcı notlar ekleyenler ise sistemde etkisini kaybetmektedir. Ancak, Topluluk Notları kötü niyetli kullanıcılar veya organize gruplar tarafından manipülasyona her zaman açıktır (Topluluk Notları programının özellikle farklı ülkelerde seçim ve toplumsal gerilim dönemlerinde kasıtlı şekilde manipüle edildiği örneklere rastlandı).
Çapraz-ideolojik Denge Güçlüğü: Farklı bakış açılarının bir araya gelmesi, daha kapsamlı ve dengeli bir bilgi akışı sağlar. Ancak, bazı konular üzerine geniş bir toplumsal mutabakat olmadığı için, taraflı gruplar sistemde etkili olabilir. Toplumsal kutuplaşmanın yüksek olduğu ortamlarda, farklı görüşlere sahip kullanıcıların ortak bir noktada buluşması zorlaşabilir.
Tarafsızlık ve Objektiflik: Farklı bakış açılarının dengeli bir şekilde temsil edilmesi ve tarafsızlığın korunması zor olabilir. Kullanıcıların notları, kişisel önyargılar veya grupsal dinamikler nedeniyle taraflı olabilir. Kullanıcıların kişisel önyargıları veya siyasi görüşleri, notların doğruluğunu etkileyebilir. Kullanıcıların programa aktif katılımını sağlamak için, sistemin adil ve şeffaf olması önemlidir. Eğer farklı görüşlerden gelen kullanıcılar gerçekten bağımsız ve tarafsız bir şekilde katkıda bulunursa, Topluluk Notları yanlış bilgilerin yayılmasını önleyen güçlü bir araç olabilir.
Kalite Kontrolü: Topluluk tarafından üretilen notların kalitesini ve doğruluğunu sağlamak zor olabilir. Yetersiz veya yanlış notlar, bilgi kirliliğini artırabilir.
Algoritma ve Şeffaflık: Topluluk Notlarının hangi algoritma ile çalıştığı ve bu algoritmanın ne kadar şeffaf olduğu bir tartışma konusudur.
Katılımcı Çeşitliliği Eksikliği: Not yazma ve oylama sürecine katılan kullanıcıların demografik veya ideolojik olarak homojen olması, notların dengeli olmamasına neden olabilir. Yargı mercilerinin kararlarıyla hesaplara getirilen erişim engelleriyle sosyal medya platformları özgürlük yerine sansür ve baskı platformu hâline gelebilir. Bu durum, programa katkı veren kullanıcı sayısı ve çeşitliliğini kısıtlar.
Kullanıcı Motivasyonu: Kullanıcıların programa sürekli ve aktif katılımını sağlamak zor olabilir. Motivasyon eksikliği, sistemin etkinliğini düşürebilir.
Karmaşık İçeriklerde Sınırlılık: Bazı içerikler, özellikle teknik veya karmaşık konular, kısa notlarla açıklanmak için yetersiz kalabilir.
Uygulamadan Kaldırılma Riski: Topluluk temelli sistemler, kâr güdüsüyle hareket eden ve hakikat umurunda olmayan sosyal medya platformlarında giderek daha fazla önem kazanacak. Ancak, milyarlarca insanın her gün ne görebileceği ve söyleyebileceğine dair kurallara karar veren platform sahiplerinin hakikati her daim kârın önüne koymayacağı aşikârken, X’in sahibi Elon Musk’ın, devlet ve hükümet başkanlarının paylaşımlarına da eklenen açıklayıcı notların siyasî ya da finansal gerekçelerle uygulamadan kaldırılması olası.
Topluluk Notları vs. Doğrulama Girişimleri
Basınımızın özgürlüğünün, kalitesinin ve finansmanının düştüğü içler acısı hâl ile birlikte (başta X olmak üzere) sosyal medya platformları vatandaşların haber tüketimi için ana mecra hâline geldi. Halis ya da menfi niyetle yanlış bilgi paylaşan kişilerin manipülasyonu da sosyal medya platformlarındaki paylaşımların hedefine oturdu. Bu süreçte Topluluk Notları, doğrulama girişimlerine kıyasla daha etkili bir araç olarak işlev görmeye başladı.
Doğrulama girişimlerinin hazırladığı içeriklere kıyasla, Topluluk Notları sosyal ağlarda yayılan yanlış bilgilere karşı daha hızlı bir şekilde yanıt veriyor. Ayrıca, ilgili alanlardan uzmanların aracısız olarak doğrudan yanlış bilgiye müdahale etmesine imkân tanıyor. “Satıh yerine profondör” kalemlerin daha hızlı yanıtları yanlış bilgi sorunu karşısında daha etkin oluyor.
Sosyal medya paylaşımlarına ek bilgiler içeren notlar doğrulama girişimleri yerine gönüllülerden oluşan bir topluluk tarafından eklenecek olsa da, bu girişimlerin hazırladığı doğrulamalar ve yanlışlamalar sistem için önemli bir girdi olarak öne çıkıyor (İspanya merkezli doğrulama girişimi Maldita.es tarafından yapılan incelemede, X'in Topluluk Notları programında en çok atıf yapılan 3. kaynağın doğrulama girişimleri olduğu tespit edilmiş).
Kullanıcıların bilinçli bir şekilde içerik tüketmesine yardımcı olan Topluluk Notları ve doğrulama girişimlerini birbirinin rakibi yerine tamamlayıcısı / destekleyicisi olarak görmek daha yerinde olacaktır.
Özet ve sonuç niyetine:
Topluluk Notları, sosyal medyanın bilgi ekosistemini iyileştirme potansiyeline sahip yenilikçi bir araç. Bilgi ekosistemini daha şeffaf hale getirme amacı güden, kullanıcılara dayalı bir denetim mekanizması olan Topluluk Notları’nın etkinliği ve tarafsızlığı konusunda tartışmalar sürüyor. Doğru bilgiye erişim konusunda önemli bir araç olan bu sistemin etkinliği ve güvenilirliği, manipülasyon risklerinin azaltılması, dengeli ve şeffaf bir yönetimin oluşturulması, tarafsızlığın korunması ve kalite kontrolünün sağlanması gibi zorlukların üstesinden gelinmesine bağlı. Platformlar, sistemin karşılaştığı zorlukları aşmak için şeffaf algoritmalar, açık iletişim politikaları ve topluluk katılımını teşvik eden mekanizmalar uygulamalıdır. Ayrıca, medya okuryazarlığı eğitimleri ve doğruluk kontrolü kuruluşlarıyla işbirliği gibi ek önlemler de bilgi doğrulama sürecinin etkinliğini artırabilir. Gelecekte sosyal medya platformları, Topluluk Notları’nın etkinliğini artırmak için yapay zeka destekli analizler, daha sıkı katılımcı denetimleri ve daha hızlı not ekleme mekanizmaları geliştirebilir. İçeriğin doğruluğunu değerlendirme yöntemi olarak kullanılması amaçlanan Topluluk Notları'nın sansür ve manipülasyon aracına dönüşme riski de bulunuyor.
Elbette bu yeni ve deneysel yaklaşımın uzun vadede ne kadar başarılı olacağını zaman gösterecek…
